Een voetbalveld is nooit veel groter dan 105 bij 68 meter, de voorkeur-afmetingen van de Fifa. Maar wat er op zo’n klein stukje aarde gebeurt, kan trillingen veroorzaken die over de hele wereld worden opgevangen. Ergens wordt genotuleerd ‘Marokko-Portugal 1-0’ en binnen enkele minuten gaat het al niet meer over opstellingen, kansen en reddingen, maar over koloniale geschiedenissen en de verhouding tussen het Zuiden en het Westen, over arbeidsmigratie en het verdriet van Afrika, over feesten en rellen en etniciteit.

Het is bijna magie; één kopbal minder en we hadden het over heel andere dingen gehad. Ik las over een snikkende commentator die in het Arabisch zei: “Hef je hoofd omhoog, je bent een Marokkaan”, en dat leidde tot wat losse gedachten over vaderlandsliefde of het ontbreken daarvan. Het eerste wat we te binnen schoot, was de ontmoeting met een jonge man in Marokko, niet zo lang geleden. Hij kwam uit Eindhoven, was geboren en getogen in Nederland, maar teruggekeerd naar het land waar zijn grootvader ooit vandaan trok. “Met een achternaam als de mijne kun je het in Nederland vergeten”, zei hij.

Hij was ambitieus, had hbo gedaan, maar voelde zich bij het vuil gezet. Toch riep hij ten afscheid dat hij van Nederland hield, dat was nog het meest pijnlijke. Zelf zou ik zoiets niet snel zeggen. Bijna vijf jaar woonde ik buitengaats, en nooit had ik heimwee naar het vaderland. Maar ik was dan ook een geprivilegieerde voorbijganger, geen kleinkind van arbeidsmigranten of een vluchteling. Wel herinner ik me dat ik op een terras in Praag zat – net teruggekeerd van een reis in het Midden-Oosten – en uit een raam vioolmuziek hoorde. Op slag wist ik dat Europeaan was. En dat ik misschien wel van Europa hield.

Later zou ik met collega Christoph Schmidt een serie interviews maken over Europa door het oog van buitenstaanders. Elk van hen vroegen we: waar denkt u aan bij het woord Europa? Orwa Nyrabia, gevlucht uit Syrië, nu Idfa-directeur in Amsterdam, antwoordde: “Verlichting, filosofie, natiestaat en democratie. Maar meteen ook kolonialisme, het vergaren van fortuin in andere landen, en de daaruit voorkomende welvaartskloof tussen Europa en de rest van de wereld. En zo ontstaat een mix van liefde, genegenheid, woede en behoefte aan genoegdoening.”

In die opsomming van tegenstrijdigheden ligt wel zo’n beetje besloten wie wij, het Westen, voor een groot deel van de wereld zijn. Ik denk dat we dat onvoldoende beseffen, wat ons betreft is het allemaal lang geleden, lesstof uit geschiedenisboeken. Maar voor anderen is het dat niet. Het geklungel rond de excuses voor de slavernij illustreert precies waar het aan schort; we gaan uit van onze eigen vaderlandse werkelijkheid en zijn verbaasd als de voormalige onderdanen andere ideeën hebben.

Ik zeg hiermee niet ‘weg met ons’ en ik zeg ook niet dat aan ons meer mankeert dan aan anderen. Maar ik probeer te begrijpen wat we zien in de effecten van een WK-voetbal, en ik geloof dat zowel de uitingen van vreugde als die van woede voortkomen uit het verlangen van mensen naar een plek waar hun recht wordt gedaan. Het voetbalveld is een scherm waar dat op wordt geprojecteerd.

Drie keer per week schrijft Stevo Akkerman een column waarin hij de ‘keiharde nuance’ en het ‘onverbiddelijke enerzijds-anderzijds’ preekt. Lees ze hier terug.