Toen de coalitiepartijen in september hun asieldeal sloten, kon je al op je vingers natellen dat de rechter de basis ervan onderuit zou halen. Met het opschorten van het recht op gezinshereniging voor vluchtelingen schond de regering de wet, dat vindt de rechter meestal niet goed. VVD-staatssecretaris Van der Burg wist dat ook wel, het was niet voor niets dat hij weigerde zijn maatregel te laten toetsen door de Raad van State. Zijn ambtenaren hadden hem al gewaarschuwd, maar hij waagde de gok.

Nu de rechtbank in Den Haag inderdaad heeft bepaald dat zowel Nederlandse als Europese wetgeving deze bokkensprong niet toestaat, zou deemoed de coalitie sieren, maar ik ben bang dat men het ziet als niet geschoten is altijd mis. Terwijl het feitelijk ging om minachting van de wet, iets waar een regering niet eens aan zou moeten willen denken. ‘De rechtsstaat is bij deze coalitie niet veilig’, schreef ik in september, en dat vond ik toen nogal ruig van mezelf. Nu niet meer.

De scheiding der machten, toch een van de fundamenten van de democratie, heeft het lastig in de hitsige politieke sfeer van nu. Het zijn niet alleen de slopers van PVV en FvD die de rechtsspraak – en net zo gemakkelijk het hele parlement – in diskrediet brengen, ook in minder destructieve kringen leeft dat sentiment. Na het vonnis over de gezinshereniging was het oud-VVD-minister Uri Rosenthal die zich niet kon beheersen. ‘Je kunt vandaag de dag beter rechter worden dan de politiek ingaan. Machtsevenwicht verstoord!’, tweette hij. Schendt de regering de wet? Dan moet de rechter blijkbaar buigen. Er zijn landen waar dit de gewoonte is, en dat zijn landen waar wij ons zorgen over maken.

Intussen heb ik de indruk dat een volgend echec zich al aandient, en dat betreft weer een VVD-bewindspersoon, ik kan er niets aan doen. Onderwijsminister Dennis Wiersma is van plan religieuze weekendscholen onder toezicht van de onderwijsinspectie te stellen, wat wettelijk uiterst wankel is. Het staat ouders vrij hun kinderen naar allerlei activiteiten te laten gaan, van kickboxen tot koranles en van kayakken tot catechisatie, daar heeft de staat en de inspectie niets mee te maken. Gebeuren er illegale of staatsgevaarlijke dingen – Wiersma doelt op salafistische haatpredikers – dan is dat een zaak voor politie of veiligheidsdiensten, niet voor het ministerie van onderwijs.

Net als Van der Burg is Wiersma gewaarschuwd door ambtenaren, in dit geval van verschillende ministeries. Uit nota’s waar NRC vorige week uit citeerde blijkt dat zij Wiersma’s voorstel ‘onhaalbaar, onuitvoerbaar en ongrondwettelijk’ achten. Ze verwijten hem dat hij wil bepalen ‘hoe ouders hun kinderen opvoeden’. De onderwijsinspectie zelf voelt er ook niets voor, en de landsadvocaat adviseert de minister eerst onderzoek te doen naar de haalbaarheid van zijn ideeën. Maar Wiersma zet door, hij wil de Kamer maatregelen voorleggen ‘die er zeker komen’.

Deze stoerheid doet me denken aan ‘de naakte beschikkingsmacht van de staat’, zoals Marcel ten Hooven het noemt in zijn boek De ontmanteling van de democratie. De rechtsstaat is bedacht om de burger hiertegen te beschermen, hoezeer de macht ook tandenknarst. Het woord is aan de rechter.

Drie keer per week schrijft Stevo Akkerman een column waarin hij de ‘keiharde nuance’ en het ‘onverbiddelijke enerzijds-anderzijds’ preekt. Lees ze hier terug.