In de relatief nog jonge geschiedenis van de democratie zijn er al genoeg politieke partijen geweest die hun mandaat gebruikten om de democratie zelf uit te hollen of af te schaffen, en dus is het niet gek en niet per se ondemocratisch om grenzen te stellen aan wat partijen mogen willen, zeggen en doen. Maar sinds de discussie daarover bij ons weer is opgelaaid, met dank aan de provocateurs van Forum tegen Democratie, breek ik me wel het hoofd over wat verstandig is en wat niet.

Want ‘niet per se ondemocratisch’ is een smalle basis en je kunt de democratie niet beschermen door haar om zeep te helpen. De volksvertegenwoordiging staat in principe open voor alle leden van het volk, mits ze voldoende stemmen halen. Welke overtuigingen ze koesteren doet er niet toe. Al leggen ze wel een eed (of belofte) af op de Grondwet, dat schept toch enige verplichting, zou je zeggen. Temeer omdat daar sinds kort, afgelopen augustus, de volgende bepaling aan is toegevoegd: ‘De Grondwet waarborgt de grondrechten en de democratische rechtsstaat’.

Maar wat als parlementariërs van bepaalde partijen van alles zweren om zich er vervolgens niets van aan te trekken? Wat als dat precies het oogmerk is van die partijen? Voor zulke gevallen zou je een Wet op de politieke partijen moeten hebben, waarin ook vastligt wat een partij moet doen om verboden te worden. Al sinds 2018 wordt om zo’n wet gevraagd – op advies van de Staatscommissie Remkes – maar hij is er nog steeds niet.

Intussen radicaliseert het binnen en buiten het parlement lekker door, met als voorlopig dieptepunt de ideeën van Kamerlid Van Meijeren (FvD) om het taboe op geweld ter discussie te stellen en de regering te verdrijven door een volksopstand. Voor D66 was dat reden aan de noodrem te trekken. De Democraten willen niet langer wachten op de Partijwet en stellen voor een ander instrument toe te passen, de wet voor verenigingen, op grond waarvan bijvoorbeeld ook motorclubs kunnen worden ontbonden. Politieke partijen zijn daar nu van uitgezonderd, maar dat zou eenvoudig ongedaan kunnen worden gemaakt.

Zodra wordt gesproken over het verbieden of ontbinden van een partij, roept extreem-rechts dat de democratie wordt vermoord, dat is logisch. Paul Cliteur, voorheen FvD-senator, sprak gisteren van ‘een fascistoïde instrument bij uitstek’. En Geert Wilders was al eens woest op Trouw toen in een commentaar de vraag werd opgeworpen of zijn partij – die letterlijk van hem is, als enige lid – niet verboden moest worden. Waarbij hij even vergat dat hijzelf eerder van de regering had geëist dat Denk verboden zou worden, wegens ‘politiek islamitisch jihadisme’. Verbieden – van de koran, moskeebezoek, stemrecht bij dubbele nationaliteit – is sowieso zijn grootste passie.

Maar wat is nu verstandig tegenover de antidemocratische partijen in ons parlement? Ik breek me er nog steeds het hoofd over. Liefst zou ik pleiten voor het bieden van weerwerk, soms ook negeren, in plaats van verbieden. Maar als een verbod onontkoombaar wordt, laat het dan op basis van een specifieke wet zijn. Een wet die het bijzondere karakter van partijen respecteert, en ook hun verantwoordelijkheid.

Drie keer per week schrijft Stevo Akkerman een column waarin hij de ‘keiharde nuance’ en het ‘onverbiddelijke enerzijds-anderzijds’ preekt. Lees ze hier terug.