Diğer

14 Kasım 2025

Serdar Berdimuhamedov, İmomali Rahmon, Kasım-Cömert Tokayev, Donald Trump, Şevket Mirziyoyev, Sadır Caparov (soldan sağa)

Orta Asya’yı keşfeden keşfedene. Herhalde 5 ülkede yaşayan 84 milyon kişinin kaderi değil ama bölgenin zengin maden kaynakları ve stratejik konumu, son zamanlarda “5 1” formülünü iyice popülerleştirdi.

Orta Asya liderleri AB yöneticileriyle Nisan’da Özbekistan’da, Çin Devlet Başkanı Şi ile Haziran’da Kazakistan’da, Rusya Devlet Başkanı Putin’le de Eylül’de Tacikistan’da bir araya gelmişti.

Şimdi de ABD Başkanı Trump 6 Kasım’da ABD’nin “5 1” zirvesini yaptı. Beyaz Saray’daki toplantıda bir dizi karar alındı. Bu tempoda gidilirse bölgedeki Amerikan etkisi güçlenebilir. Ancak sık sık fikir değiştiren Trump, ara seçimler ve barış arabuluculuğu gibi başka alanlarda yoğunlaşırsa alınan kararlar kâğıt üstünde kalabilir.

ABD Başkanı, bu formatı kendisinin keşfedip başlattığını söyledi. Oysa “ABD 5 Orta Asya ülkesi” zirveleri 10 yıl önce başlamış, uzun süre dışişleri bakanları düzeyinde yapılmıştı. 2023’te dönemin Başkanı Biden beş liderle toplantı düzenlemişti. Bu arada Trump geçen Eylül ayında BM toplantısı için ABD’ye giden Kazak ve Özbek liderlerle görüşmüştü.

Eskiden Orta Asya deyince genellikle “terörle mücadele”, bazen de “petrol ve doğalgaz” akla gelirdi. Şimdi ise en başta nadir toprak elementleri geliyor. Akıllı telefon, dizüstü bilgisayar, hibrit otomobil, rüzgâr türbinleri ve güneş panelleri gibi yüksek teknoloji ürünleri için vazgeçilmez olan bu kaynaklar sadece Çin’de değil, bu beş ülkede de bol miktarda var.

ABD’ye atom enerjisi için gerekli olan uranyum en fazla Kazakistan’da. Ayrıca Özbekistan’da da ciddi miktarlarda mevcut. Özbeklerin altın rezervleri de Washington’un iştahını kabartıyor. Türkmenistan’ın doğalgaz rezervleri de öyle.

6 Kasım zirvesinde ticari ilişkiler adına, özellikle de ABD ile Özbekistan ve Kazakistan arasında önemli adımlar atıldı. Aralarındaki ekonomik güç farklılığını göz önüne alınca, insan ABD’nin buralara yatırım yaptığını sanabilir. Ama tersi oldu. Trump ülkesine para kazandırmaktan keyif duyuyor.

Özbekistan üç yıl içinde ABD ekonomisine 35 milyar dolar kazandıracak. Buna sonraki 10 yıl içinde 100 milyar daha eklenecek (Bunlar GSMH’sı 115 milyar dolar olan bir ülke için olağanüstü harcamalar). Havacılık (Boeing uçak alımları),........

© T24