Diğer
16 Temmuz 2024
Yaklaşık iki hafta önce Vietnam'ın Planlama ve Yatırım Bakanı Nguyen Chi Dung, Dr. Richard Lawton Thurston ile özel ve uzun bir görüşme yaptı. Vietnam'ı geleceğe hazırlamak üzere yapılan çok sayıda temastan, çalışmadan birisiydi.
Bu görüşme Vietnam basınında geniş yer aldı. Nedeni şu: Vietnam 1990'lardan bu yana teknoloji ve elektronik temelli sektörler ve bunlar için gereken eğitim ile geleceğe hazırlanıyor.
Bu konuların temel taşları olan yarı-iletken üretimi ve son dönemde yapay zekâ konularında yoğun çaba harcıyor. Bunlar birbirini besleyen iki konu. Dr. Lawton bu konudaki çalışmalara ve çabalara önemli katkı yapar diye düşünülüyor.
Vietnam'ın hedefe varmak için yürüdüğü yol, bir başka Doğu Asya ülkesi Tayvan'dan da geçiyor. Daha doğrusu Tayvan daha erkenden, 1980'ler sonundan bu yana geleceğini hazırlarken benzer çalışmalar yapıyor. Önceliği de çağdaş iyi eğitim.
Vietnam Tayvan'ın deneyimlerinden yararlanmak istiyor, işbirliği olanakları arıyor. Başlıkta adı geçen TSMC şirketi ve Dr. Thurston, aşağıda açıkladığım gibi, bu bağlamda kritik önemde görülüyorlar.
(Belirteyim; Tayvan'ın resmi, devlet adı Çin Cumhuriyetidir. Ancak Çin Halk Cumhuriyeti Tayvan'ı ayrı bir devlet, ayrı bir ülke olarak tanımıyor.)
Bu yazıda amacım, Tayvan ve Vietnam'ı yeni teknolojiler, elektronik üretim ve bunlara yönelik eğitim bağlamında ele almak. Böylece bu iki ülkenin geleceğe nasıl hazırlandığına da bakmış oluyorum.
Yazının sonunda Türkiye değerlendirmesi de yapıyorum. Türkiye'yi yönetenler ülkeyi geleceğe nasıl hazırlıyor, nasıl bir çaba içindeler? Bu sorunun yanıtı maalesef çok acıklı; ülkeyi geleceğe hazırlamıyorlar, geçmişe sürüklüyorlar.
Aslında bu yazıyı T24'e dört gün önce gönderdim. Ancak dikkatli editörümüz Aylin Kaplan yazı dosyasında birkaç kaynaktan İngilizce cümleler kalmış olduğunu söyledi. Kendisine çok teşekkür ederim. Yazıyı düzeltip geri göndermem uzun sürdü.
İyi ki de uzun sürmüş. Çünkü bu arada 11 Temmuz'da yapılmış olan TÜSİAD YİK (Yüksek İstişare Konseyi) toplantısında yapılmış konuşmaları okuyabildim. Bu konuşmalarda "ülkemizi geleceğe hazırlamak" sözü aynen vardı. Yazının sonunda bu konuşmalara da kısaca değineceğim.
Önce sözünü ettiğim Dr. Thurston kim, sorusuna yanıt vereyim. Kendisi, uzun yıllar boyunca önce ABD'li TI (Texas Instruments), sonra Tayvanlı TSMC (Taiwan Semiconductor Manufacturing Company) şirketlerinde üst düzey yöneticilik yapmış.
Dr. Thurston bir iş hukukçusu, planlayıcı ve örgütleyici.
TSMC'den ayrılmadan önceki son görevi kıdemli yönetim kurulu başkan yardımcısı. Mühendis değil ama elektronik, yarı-iletken ve entegre-devre üretimi ve organizasyonu konusunda önde gelen bir uzman. Bu konuda üniversitelerde ders vermiş. TSMC'yi Japoya'da temsil etmiş, oradaki yatırımı denetlemiş.
Dr. Thurston'un görev yaptığı TSMC ve TI şirketleri, yarı-iletken, mini-yonga (micro-chip) ve entegre-devre sektöründe önde gelen üreticiler. İlerlemeden, kısaca kavramları açıklamam yararlı olacak.
Yarı-iletkenler; mini-yonga ve entegre-devre yapımında kullanılan, elektrik akımlarını sağlayan çok hassas ve temel malzemeler. Genellikle silikon gibi maddelerden yapılıyorlar. Giderek daha çok silikon kullanılıyor.
Mini-yongalar ve entegre-devreler ise yarı-iletkenlerin belli bir tasarımı ile bilgisayar, cep telefonu, televizyon başta olmak üzere her elektronik alette ve makinalarda kullanılan vazgeçilemez parçalar. Bunlar benzeşiyor, ama kullanım yerleri farklı.
Hatırlayalım, Covid-19 salgını sırasında bu parçalar yeterince bulunamadığı için örneğin ulaşım araçları üretiminde büyük aksamalar oldu.
TSMC, yarı-iletken, mini-yonga ve entegre-devrenin genellikle sipariş üzerine üretimini yapıyor. Asıl ürettiği, en temel malzeme olan yarı-iletkendir. ABD'li Nvidia ve AMD gibi şirketler sadece tasarım yapıyorlar. Bunlar TSMC gibi şirketlere sipariş verip, yarı-iletken üretimi yaptırıyorlar.
Diğer yandan G. Koreli Samsung, ABD'li Intel ve TI gibi şirketler hem tasarım, hem üretim yapıyorlar. Bu bakımdan daha geniş faaliyet alanları var.
Örneğin Samsung, kendi ürettiği cep telefonu, bilgisayar ve diğer elektronik ürünler için yarı-iletken, mini-yonga ve entegre devre tasarlıyor ve üretiyor. Bu nedenle bu sektörde toplam satışları en yüksek şirketlerden biridir.
TSMC yarı-iletken yapımında ve sipariş üzerine üretim yapan şirketler içinde dünyanın en büyüğü. Diğer üretici (tasarımcı olmayan) şirketlerin de büyük çoğunluğu Tayvan, G. Kore ve Çin'de bulunuyor.
ABD'deki büyük şirketlerin daha çok tasarım yapıyor olmaları ve üretim için Doğu Asya ülkelerine sipariş vermeleri, ABD yönetimini mutsuz ediyor.
Yönetim, Trump ile daha vurgulanan bir yaklaşımla, arz güvenliği endişesiyle de, yarı-iletken, mini-yonga ve entegre devre üretiminin ABD'de artmasını ve talebin çoğunu karşılamasını istiyor. Bu amaçla önemli üretim teşvikleri veriyor.
ABD yönetimi, TSMC'nin ABD'de üretim tesisi açmasını bu nedenle istedi, şirkette en büyük paya sahip Tayvan hükümeti üzerinden TSMC'yi zorladı. Hükümet bu konuda "TSMC'yi ABD'ye hediye etti" şeklinde büyük........