Pazartesi Yazıları | Kokinalar ve insanın kendini kandırma ihtiyacı

Diğer

29 Aralık 2025

Kokinalar

Kapıda Ruhi Beyi gördüm
Gözleri kıpkırmızıydı
Çiğnenmemiş karın üstünde
İki tek kokina gibi duruyordu gözleri
Beni birine gösteriyordu eliyle
Yanında kimseler yoktu
Birine yakınıyordu benden
Yanında kimseler yoktu

Edip Cansever

Bir yıl daha bitiyor.

Böyle zamanlarda köşe yazarları geride kalan yılın muhasebesine girişirler.

Lakin öyle zamanlarda ve öyle bir memleketteyiz ki, bana bırakın geride kalan yılı, geride kalan iki haftanın muhasebesini yap deseniz kesin bir şeyleri atlar, yazıyı da orta boy bir kitap sayfasına sığdıramam.

O yüzden iyisi mi, ben size kokinayı anlatayım bugün.

Bilmiyorum, bu sene aldınız yahut birine hediye ettiniz mi? Almadıysanız anlarım zira ortalama bir buketi 900 liraymış.

Üstelik bu sene sosyal medyada bir video dolaşıma girdi, kokina işine de üçkağıtçılık bulaşmış. Kırmızı yemişleri sprey boyayla boyuyorlarmış.

Gerçi bildiğimiz kokinanın kendi zaten biraz üçkağıt. Anlatayım.

Bir kere ismi aslında kokino. Yunanca “kırmızı” demek. 1940’larda “kokino” olarak kullanılıyor. 1945’in Cumhuriyet gazetesinden bir alıntı: “Kolunun altında zehir gibi yeşil bir demet kokino vardı.” (Kaynak: Nişanyan Sözlük)

Sonra, bizim satın aldığımız kokinalar aslında iki bitkiyi birleştirerek, daha doğrusu birbirine dikerek elde üretiliyor.

Yeşil olan tavşanmemesi, Latince adıyla Ruscus aculeatus.

Tavşanmemesinin de kırmızı yemişi var ama daha iri ve dallara teker teker yayılıyor. Yılbaşında bu yemişler dallarda olmadığı için çiçekçiler tavşanmemesi dallarına sekiz-on yemişin bir arada durduğu dikenucu (Latincesiyle Smilax Excelsa) meyvelerini dikiyorlar. (Şimdi bazı üçkağıtçılar ondan da vazgeçmiş, başka bir sarı yemişi sprey boyayla boyayıp dikmeye başlamışlar.)

Kokina olarak bilinen orijinal bitki, yani tavşanmemesi İngilizcede “Butcher’s Broom/Kasabın Süpürgesi” olarak geçiyor çünkü dikenli dallardan bildiğimiz çalısüpürgesi yapılıyor. Kasaplar, daha doğrusu esnaflar dükkanlarının önünü bu süpürgelerle temizlermiş çok eski zamanlarda.

Butcher’s Broom bitkisine ta 13. yüzyıl başında yazılan “Secreta Salernitano” isimli kitapta rastlıyoruz.

Secreta Salernitano, yani Salerno’nun Sırları kitabı bitkileri inceleyen bir eser. O dönem çok ünlü olan Salerno Tıp Okulu’ndan çıkmış ama zamanla tüm Avrupa’ya yayılmış. Yayılırken de eklemeler, çıkarmalar olmuş. Bir aşamada çizimler de eklenmiş.

Yazarı anonim. Ama ilk versiyonun Salerno’nun ünlü hocası Matthaeus Platearius tarafından kaleme alındığı düşünülüyor.

Kitapta 500 ilâ 900 bitki anlatılıyor. 15. yüzyıla ait bir kopya British Library arşivinde mevcut.

O kopyada yer alan Latince metinde şöyle yazıyor tavşanmemesi için: “Baca süpürgelerinin yapıldığı küçük çalı; ormanlarda bol miktarda........

© T24