Filisitin asıllı Amerikalı tarihçi Rashid Khalidi: ABD Kongresi’nin Türkiye’yi ilgilendiren konularda İsrail’in istediğini yapacağını düşünüyorum

Diğer

10 Kasım 2025

Filisitin asıllı Amerikalı tarihçi Rashid Khalidi ve T24 yazarı Cansu Çamlıbel

Dr. Rashid Khalidi, 50 boyunca en prestijli Amerikan üniversitelerinde dersler vermiş olan Filisitin asıllı Amerikalı bir tarihçi. 7 Ekim 2023’teki Hamas saldırılarının ardından İsrail’in Gazze’ye başlattığı savaş devam ederken Columbia Üniversitesi’ndeki Modern Arap Çalışmaları Kürsüsü’nde Emeretus Profesör sıfatıyla görev yapmaya devam ediyordu. 2024’te emekli oldu ancak ders vermeye devam etmesi istenildi. Ne zaman ki Columbia Üniversitesi yönetimi ABD Başkanı Donald Trump’ın finansmanı kesme tehdidi üzerine anlaşmaya giderek akademik özgürlük sınırlarını daraltma kararı aldı, Khalidi kamuoyuna açık bir mektupla istifa etti.

Filistin davasının ABD’deki en kuvvetli entelektüel seslerinden biri olan Khalidi gençliğinde bir dönem Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) saflarında mücadele etmiş ama ileriki yıllarda akademik çalışmalarında bu hareketi çokça eleştirmiş birisi. Türkiye’yi de yakından takip ediyor, sadece burada dostları olduğu için değil, kökleri Osmanlı’ya giden bir ailenin mensubu olduğu için de. Büyük büyük amcası, Kudüs mebusu olarak Meclis-i Mebusan’da iki dönem görev yapan Halidazade Yusuf Ziya Efendi.

Khalidi geçen hafta iki ayrı kitabın tanıtım konuşmaları için. 2020’de ABD’de yayımlanan “Filistin'e Karşı Yüz Yıllık Savaş: Yerleşimci Sömürgeciliği ve Direnişinin Tarihi” kitabı nihayet Türkçeye çevrildi ve İletişim’den yayınlandı. Tercümeyi yapan ise geçen günlerde tutsaklığının sekizinci yılını dolduran Osman Kavala. Türkçe baskı için son iki yılda yaşanalar üzerinden bir sonsöz ekleyen Khalidi, Kavala’nın harika bir iş çıkardığını düşünüyor. Osman Kavala’nın cezaevinde kendi derdini bir yana koyup bu kadar yoğun bir Filistin çalışması yapabilmiş olması ise başlı başına bir konu. Düşünceye de, entelektüel faaliyete de kilit vurulamıyor işte.

Rashid Khalidi’nin akademik birikiminden etkilenerek çalışmalarını Türkiye’ye taşımak için insiyatif alan bir başka isim ise Koç Holding Yönetim Kurulu Başkanı Ömer Koç olmuş. 2021’de Ramallah’ta açılan “Kuşbakışı Filistin” sergisinden dostu Prof. Dr. Zeynep Çelik sayesinde haberdar olan Ömer Koç, sergiyi yeni bir kürasyonla İstanbul’a getirmek istemiş. Beyoğlu’ndaki Koç Üniversitesi Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi’nde açılan serginin yapı Kredi Yayınları tarafından basılan kataloğuna Khalidi de katkı vermiş. Ömer Koç’un katalog için kaleme aldığı önsözdeki şu cümleleri sergi vesilesiyle geçen hafta düzenlenen konuşma sırasında sorduğu sorular gibi keskin: “Gazze’de böyle bir soykırımın gerçekleşmesine izin veren Batı’nın ikiyüzlülüğü ve insaniyetten uzak tavrı, şoke edici olmanın çok ötesindedir.”

Rashid Khalidi’nin on yıllardır anlatmaya çalıştıklarını merkeze taşıyan ve İsraillilerin Holokost’u gerekçe göstererek bir biçimde 77 senedir baskıladığı eleştirileri ve öfkeyi dünya başkentlerine taşırıp sele dönüştüren İsrail’in kendisi oldu. Bambaşka dünyalardan iki Türk iş insanının, muhtemeldir ki birbirinden habersiz olarak, Khalidi’nin çalışmalarının ülkemizde daha iyi takip edilmesi için ön ayak olması her açıdan iyi haber. Filistin’i bir siyasi dava olarak görmek değil, insan olmanın gerektirdiği biçimde okuyup anlamak lazım her şeyden önce… Siyasi görüşünüz ne olursa olsun.

-Dünya, bir haftadır New York’un yeni Belediye Başkanı seçilen Zohran Mamdani’yi konuşuyor. Hem göçmen hem Müslüman hem de açıkça ‘sosyalistim’ diyen biri küresel kapitalizmin merkezlerinden birini yönetecek. Bunun ABD iç siyaseti açısından ne anlama geldiğinden ziyade uluslararası bir perspektiften ne anlama gelebileceğini konuşmak istiyorun bugün sizinle. New York özellikle 18. Yüzyıldan itibaren gerçek manada bir göçmen şehri. Ama aynı zamanda Yahudilerin dünyada başkentlerinden biri dersek bir hata yapmış olmayız heralde.

Evet, New York dünyanın en büyük Yahudi şehridir.

-New Yorkluların çoğunluğunun, İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu’nun New York’a girmesine izin vermeyeceğini, girmeye çalışırsa tutuklatacağını söyleyen birine oy vermesine neden olan psikolojik arka planı anlatır mısınız? Ve bunun ne kadarı Amerikalıların Filistin meselesinde yaşamaya başladığı politik uyanışla da ilgili?

Filistin’in, New York seçimleri özelindeki önemini abarttığımızı düşünüyorum. Mamdani, Filistin hakkında hiçbir şey söylemeseydi bile muhtemelen yine de seçilirdi. Çözmeyi vaat ettiği alanlar vatandaşların karşı karşıya kaldığı sosyal sosyal kısıtlamalardı, yani hayat pahalılığı, barınma ve ulaşım sorunları gibi bir belediye başkanının öncelikli sorumluluk alanına giren konularda çözümü konuştu kampanyası boyunca. Ancak onun gibi göçmen kökenli, esmer tenli ve Filistin yanlısı bir Müslüman’ın New York’ta seçilebilmesinin, Cumhuriyetçilerin geldiği noktaya karşı bir tepkinin işareti olduğunu düşünüyorum. Cumhuriyetçi Parti neredeyse tamamen göçmen karşıtı, renkli ten karşıtı ve İsrail yanlısı bir merkez haline gelmiş durumda. Bence bu New Yorkluların bu pozisyonu almasında temel etmen oldu.

Yani Mamdani’nin seçilmesindeki asıl etken Filistin konusunda aldığı pozisyon değildi. Dolayısıyla özellikle uluslararası gözlemcilerin Filistin etkisini abarttığını düşünüyorum. Evet çok sıkıştırılsa da Filistin’e desteğinden asla vazgeçmedi ama bunun yüzünden seçilmedi. Bunu söylemekle birlikte, şu gerçeği de teslim etmem lazım; bundan 20 yıl önce, hatta belki 10 yıl önce onun Filistin hakkında söylediklerini söyleyen hiç kimse seçilemezdi. Dolayısıyla Mamdani’nin seçilmesi kuşkusuz ABD toplumundaki bir değişimin göstergesi. Özellikle gençler arasında büyük bir değişim yaşanıyor. Hem de rakamlar çok yüksek. 1962'den beri ilk kez bir belediye başkanlığı seçiminde biraday bir milyon oy aldı. Çünkü gençlerin coşkusunu harekete geçirebildi. Bunun sebebi kısmet vaat ettiği programdı kısmen de Filistin’di. Çünkü bugün Amerika Birleşik Devletleri’nde Filistin’e ve Filistinlilere yapılanlar konusunda en ateşli olanlar ve İsrail’i en çok eleştirenler gençler.

-Aslında ABD seçimlerinde genelde dış politika konu bile değildir, özellikle de eyalet seçimlerinde hiç değildir.

New York hariç. Biliyorsunuz bizde bir televizyonda münazara geleneği vardır. Adaylar birlikte canlı yayına çıkar ve en zor soruları yanıtlamaya çalışır. Ben bildim bileli New York belediye başkan adaylarının münazarasında hep şu soru vardır; “İlk yurt dışı ziyaretinizi nereye yapacaksınız?” Bütün adaylar da “Tel Aviv” diye yanıt verir. Zohran Mamdani, Tel Aviv’e gitmeyeceğini söyledi. Oysa bugüne kadar sağcı, solcu, Cumhuriyetçi, Demokrat her aday her zaman o yüzüğü öptü, İsrail lobisinin kendilerinden söylemesini istediği şeyleri söyleyerek seçime gittiler. Zohran yüzüğü öpmeyi reddetti. Evet bu büyük bir değişimdir.

-Yahudi lobisiyle birlikte çalışan bir dizi milyarder Mamdani’nin rakiplerini desteklemek için toplamda 22 milyon dolardan fazla para harcadı. Sadece Michael Bloomberg’ün Demokrat Parti ön seçimlerinde Cuomo’yu desteklemek için 8 milyon dolar bağışta bulunduğu hesap ediliyor.

Tüm emlak camiası, Wall Street’in tamamı bunu yaptı. Yani bu cenahtaki Yahudi ve Yahudi olmayan herkes. Ama işe yaramadı, hem de hiç.

-ABD’de siyasetin finansmanında bu aktörlerin hayati rol oynadığını biliyoruz. Zohran Mamdani’nin onlara rağmen seçimi kazanabilmiş olması, ABD siyasetini dizayn eden ‘büyük para’ faktörünün artık eskisi gibi çalışmayabileceğini söylemek için erken mi?

Evet erken çünkü ABD siyasetinde paranın konuşması durumu, şirketlerin bireylerle aynı haklara sahip olduğunu söyleyen Yüksek Mahkeme kararı değişene kadar değişmez. Bernie Sanders ve Barrack Obama da kampanyalarında küçük bağışlarla büyük miktarda para toplamışlardı. Obama da çok pahalı bir kampanya yürütebilmişti, hem de çoğunlukla büyük bağışçılardan para aladan. Zohran’da da bunu gördük. Para Amerikan siyasetinde hala son derece önemli. Ama küçük bağışçılardan büyük meblağ toplayarak seçim kazanabilenler olabiliyor. Bu durum, büyük bağışçıların her şeyi kontrol etmediğini ortaya koyuyor sadece. Eğer Sanders’ın ve Obama’nın başlangıçta yaptığı gibi ve Zohran’ın şu anda yapmakta olduğu gibi insanları heyecanlandırma yeteneğiniz varsa, bir kampanya yürütebilirsiniz. Küçük bağışçılardan büyük miktarda para toplayabilirsiniz. Benim New York’ta tanıdığım herkes Mamdani kampanyasına bağış yaptı. Ve günün sonunda Mamdani’nin ihtiyacı olandan fazla parası oldu. Televizyon kanallarını reklamlarla kaplayabildi. Mamdani’nin her yerde Cuomo kadar reklamı vardı.

-Netanyahu mesela her sene olan Birleşmiş Milletler Genel Kurulu toplantılarına katılmak üzere New York’a gidemeyecek mi? Mamdani söylediği şeyi hakikaten de yapbilir mi?

Hayır, sanmıyorum. Nihayetinde Netanyahu’nun diplomatik dokunulmazlığı var. Ne olacağını göreceğiz. Ama Mamdani böyle bir talimat verse bile New York polisinin bu talimatı yerine getireceğini sanmıyorum. Zaten polis Mamdani açısından başlı başına bir konu olacak, en büyük sorunlarından biri olacak gibi gözüküyor polis teşkilatı.

-ANAMED’de Zeynep Çelik ile birlikte yaptığınız ‘Kuşbakışı Filistin: Bir Serginin Düşündürükleri’ konuşmasında ders verdiğiniz Columbia Üniversitesi’ndeki öğrencilerinizin düşünce dünyasından örnekler verdiniz. Malum Columbia Üniversitesi’nde okuyanlar, 7 Ekim 2023’deki Hamas saldırısından sonra İsrail’in Gazze’ye yönelik başlattığı topoyekun savaşa karşı protestolarda çok mühim bir tetikleyici rol oynadı.

Columbia Üniversitesi, ABD’deki öğrenci hareketinin merkezi oldu.

-Ve bu sebeple de bazı öğrenciler tutuklandı, bazı meslektaşlarınız okuldan uzaklaştırıldı. Şu anda durum nedir? Trump yönetimi öğrenci hareketini öldürmeyi başardı mı?

Hareket şiddetle bastırıldı, buna hiç şüphe yok. Kampüsü kilitli bir ortamına dönüştürdüler. Elektronik girişiniz var. Kimliğiniz yoksa kampüse giremezsiniz. Kampüse girdiğiniz andan ise çiplerle elektronik olarak takip ederek tam olarak nerede olduğunuzu biliyorlar. Herkesi gerçek zamanlı takip ediyorlar.

-Columbia Üniversitesi adeta Pentagon gibi bir yer haline geldi desenize…

Silahlı güvenlik görevlileri yok ama kampüs güvenliği için çalışan iri ve korkuç tavırlı insanlardan oluşan yepyeni bir grupla okulu asgari güvenlikli bir hapishaneye dönüştürdüler. Kampüs güvenliği eskiden, sizin benim gibi, çoğu yaşlı ve merhametli insanlardan, emekli polislerden falan oluşuyordu. Şimdi ise çok sert karakterler görevde. Bu arada zaten öğrencilere yönelik disiplin soruşturmaları ve üniversitenin Trump yönetimiyle yaptığı anlaşmaların caydırıcı etkisi bence hareketi büyük ölçüde bastırdı. Hâlâ bir miktar aktivizm yine de var. Mesela her Pazartesi tutuklanan öğrencilere destek olmak için fakülte nöbeti düzenleniyor. Herkes siyah giyiyor, öğrencilerin fotoğraflarını taşıyorlar. Kampüste bazı küçük öğrenci eylemleri oluyor ancak izin almaları gerekiyor. İzin almak çok zor. Etkinlik düzenlemek çok zor. Size alan vermiyorlar. Bu baskı bir ölçüde protestoları azalttı. Tabii Gazze’de savaşın önceki yıla göre çok daha az yoğun olması da bir etken. Bu tespitlerim sadece Columbia kampüsü için değil, her kampüs için geçerli. Çünkü Columbia’da aldıkları tedbirleri ABD’deki tüm üniversite kampüslerinde aldılar.

-Bu arada “Gazze’de savaş geçtiğimiz yıla kıyasla daha az yoğun olduğu için gibi bir cümle kurdunuz. Kağıt üzerinde ABD Başkanı........

© T24