Diğer
21 Ağustos 2024
13 Eylül 2023 günü T24'te yazmaya başladım. Bu ellinci yazım. Amaçlarımın başında, 60 yıllık iktisat birikimimin gerçek dünya ile ilişkisini desteklemek vardı. Yazılarımda teori içinde kaybolmamaya çalışıyorum, ancak akademik olmak genlerimde var ve bunu aşmayı kısmen başarabildiğimi umuyorum. İngilizce ifadeyle "muhallebinin başarısı tadındadır", yani yazıların başarısı, okuyucunun ilgisinde saklıdır.
Merdiven altı üretim aşina olduğumuz bir ifade. Çakma üretimin ve burada üretilen ürünlerin ticaretinin Tahtakale, Osmanbey ve benzeri yerlerde hanların merdiven altında olduğunu mu düşünüyorsunuz? Çakma kavramı kapalı çarşıdaki çanta, Çin'deki saat, otomotiv endüstrisindeki "yan sanayi" için mi geçerli? Temelinde ne var bu kavramın? Son yıllarda dünyada çoğalan "çakma siyasetçiler" nereden çıkıyor?
Çakma veya sahte (fake) kelimesi özellikle D. Trump'ın ABD'de 2020 seçimlerini kaybetmesi üzerine gündelik kullanıma girdi. Kelime sadece ekonomi, ticaret alanında değil, siyaset, haberleşme, yayın endüstrisi, eğlence endüstrisi, kısaca talebin yoğun, buna karşılık fikri mülkiyet haklarının yeterince korunmadığı tüm alanlarda kullanılıyor. Ülkemizde son yıllarda yaşadığımız olaylar, bazı siyasetçilerin de "çakma" vasfına layık olduğunu düşündürmektedir.
ABD seçimleri, Beyaz Rusya seçimleri, ülkemizde belediye başkanı seçimleri, anayasa referandumu, kamuoyu araştırmaları, sosyal medya, üniversite giriş sınavları, işe alınma süreçleri, giyim endüstrisi, otomotiv endüstrisi, kimya endüstrisi, temizlik ürünleri ve gündelik yaşamımıza giren birçok ürün, kurum ve kişi, "çakma" niteliğine sahip olabiliyor. Apple Samsung'la iPhone ve diğer ürünlerin taklit edildiği iddiasıyla sürekli ihtilaftadır, Samsung Apple'ın patent haklarını ihlal ettiği için cezalandırılmaktadır.
Yazılım endüstrisi günümüzde büyük öneme sahip. İş modelinin oluşumu, gelişmesi, ürün farklılaştırma, buluş süreçleri yazılım üzerinden uygulamaya kavuşuyor. Buna karşılık yazılım elle tutulabilen fiziki bir ürün olmadığı için kolay korunamıyor. Örnek olarak Microsoft ve benzeri yazılım ürünleri teknolojik evrim içinde yaşamsal öneme sahip. Ama bunların "korunması" ancak markalarının tanımlanmasıyla olabiliyor.
Kopya tanıdığımız bir kavram. Öğrenci sınava çalışmadığı bir yerden gelen soruyu yanıtlarken yanındaki arkadaşından kopya çekmeğe çalışır. Kimi ülkelerde bu bir ahlak ve "rekabetin zedelenmesi" sorunudur. Bir öğrencinin kopya çekmesi, ötekilerin başarı şansını zedelemektedir. Bu nedenle öğrenciler kendileri kopyayı engeller.
Bazı markalar uzun yıllarda yarattıkları kalite algısını önemsedikleri, yarattıkları tasarım, kalite kültürüne önem verdikleri için ucuzluk yapmazlar. Bunların seri sonu ürünlerini ucuza satmak yerine imha ettikleri, veya sadece sürekli müşterilerine, kamuya duyurulmayan kampanyalarla sattıkları söylenir.
Birçok ülke kendi kültürü, yaratıcılığı ve sermaye birikimi araştırma gücünü arttırmaya yetmediği zaman, başarılı ürünleri kopyalayarak "öğrenme" sürecini başlatmıştır. Japonya, Güney Kore, Çin ve diğer birçok Güneydoğu Asya ülkesi sanayileşme sürecini böyle başlatmıştır. Bunun bir adım ötesi gelişmiş sanayicinin tasarlayıp imal ettiği ürünü parçalayıp, tersine mühendislikle (reverse engineering) hem malzemeyi, hem imalatı öğrenmektir. Merdiven altı üretim ve ticaret bizim gibi ülkelerin zaafı. Hemen bir açıklama yerinde olacaktır. "Bizim gibi" ifadesi sadece ekonomik az gelişmişliği ifade etmemektedir. Eğitim, kültür, tasarım yeteneği ve isteği gelişmiş ülkelere has meziyetler değildir.
Her ülke öğrenme, daha iyiyi yapma süreçlerini yaşamıştır. Şehir devletlerinden oluşan ve bugün federal bir yönetime sahip olan Almanya'da ekonominin omurgası Siemens, Bosch, VW ve benzeri büyük şirketler değil, şehir devletlerinde doğup gelişen "küçük ve orta sanayi" şirketleridir (Mittelstand). [1]
Özellikle otomotiv endüstrisini destekleyen komponent üreticileri ve plastik endüstrisiyle kimyasal üreticisi şirketler bu ligde değerlendirilebilir. Birinci gruptaki şirketler özellikle Alman, İtalyan, İngiliz otomobil ana üreticilerin........