Diğer
28 Şubat 2024
Altın uzun zamandır TL'nin değer yitirmesi karşısında "acaba güvenli liman olabilir mi" derken, son haftalarda İliç felaketiyle yeni bir dram yaşamamıza neden oldu. Bu sarı madenin hikmeti nedir ki, onu toprağın derinliklerinden çıkartma uğruna canlar veriyoruz, doğayı mahvediyoruz? Yanlış altında mı, yoksa para uğruna yapılan, çoğu kez bilinçli yönetim yanlışlarında mı?
Lityum, bakır, cıva, demir gibi topraktan çıkartılan maddeler çeşitli endüstrilerde katma değer üretilmesinde kullanılırken, altın kendi başına bir derde çare değil. Lüks endüstrisinde meraklıları var. Bu merakın temelinde lüks yanında sisteme, hangi ülke olursa olsun ekonomi yönetimine güvensizlik var.
Altının İsa'dan önce 600'lerde, Prekolombus dönemde Orta ve Güney Amerika'da bulunduğu ifade edilir. 1492'den sonra London Virgina Corporation, altın madenciliğinin "zorluğu" karşısında tütün işine girer.
İlk kağıt para 1690'da Amerika'da İngiliz kolonisi olan Massachusets'de basılır. 1782'de The Bank of North America, Fransa'da ödünç alınan altın ve gümüşle sikke üretir, ihraç eder. 1813'de Başkan Thomas Jefferson Louisiana bölgesini 3 milyon altın dolara satın alır. Bu topraklarda 2016'ya kadar yüzlerce milyon dolarlık altın üretilecektir. Birçok romana ve sinema filmine konu olan altına hücum Kaliforniya'da 1848'de başlamış ve ilk yıllarda 12 milyon "troy ounce" (31.10gr) altın üretilmiştir.
1870'de başlayan altın standardı Birinci Dünya Savaşı'nda Avrupa altından uzaklaşıp, maden değer yitirince, 1920 lere kadar ortadan kalkmış, 1929'da ekonomik kriz, altına hücumu yeniden başlatmıştır. 1934'te Başkan Roosevelt altını rezerv para ilan ettikten sonra, 1944'te küresel rezerv para durumuna gelen altının dolarla bağını 1971'de R. Nixon sonlandırmıştır.
Altın da toprak altındaki çeşitli madenler gibi. Çıkartılması külfetli, riskli. Herhangi bir coğrafyada maden araştırma, çıkartma ruhsatını alan bir şirkete düşen, bu malı işletip satmak oluyor. Ürünün özellikleri (spec) tanımlanmış, fiyatı uluslararası borsada belirleniyor. Yani bir kez çıkartıldıktan sonra neredeyse para yerine geçen bir mal. Avustralya, İngiltere ve diğer bazı ülkelerde madencilikte uzmanlaşmış Rio-Tinto, BHP, Glencore, Vale, her gün uluslararası basının gündeminden düşmeyen bazı önemli örnekler.
Altın tuhaf bir madde, kimisi teneke teneke altınıyla güven bulur, gece kalkıp altınlarını sayarak keyiflenenler çoktur. Rengi güzel, birbirine değdiğinde çıkan tok ses güzel. Bir arkadaşım ilk maaşını aldığı günden beri her ay bir Cumhuriyet Lirası satın aldığını söylerdi, herhalde şimdi epeyce altını olmuştur. Benim 52 yıl önce parmağıma taktığım alyans dışında altınım yok, son altın lirayı torunumuz doğduğunda almıştım. Bazen dostlar iktisatçı sıfatımla danıştığında, bilimsel olarak herhangi bir değeri olmadığını söylüyorum. Değer zaten bir başka yazının konusu olacak.
Çeşitli korkular nedeniyle altın fiyatı son on yılda neredeyse 6 katına çıkarken, altın madenciliği yapan şirketlerin değeri ikiye katlandı. Bu korkular varlık sahiplerini çeşitli risklere karşı önlem almaya iter. Bu risklere veya ilişkin bazı örnekler şunlar olabilir: Amerikan Merkez Bankası'nın faiz politikası ile doların değerinin düşmesi olasılığına karşı kendi varlığını koruyucu önlem alması; bir ülkenin yönetim hataları sonucu olarak ekonomik zorlukla karşılaşması, iflas durumuna gelmesi halinde, bireysel varlıklara el konulması gibi ulusal sınırlar içindeki olaylardan doğan risk; Rusya'nın Ukrayna'ya, Çin'in Tayvan'a saldırması gibi küresel olayların ülkeyi ve sade yurttaşı kendisini, servetini koruma güdüsünü harekete geçiren olayların neden olduğu risk; bireyin sahip olduğu varlığı resmi makamlara açıklamadan saklama tercihi.
Böyle durumlarda değeri düşmeyecek, hatta spekülasyonun derinliğine, krizin büyüklüğüne bağlı olarak yükselecek olan "korunma limanları", yeniden üretilmesi mümkün olmayan toprak, arazi ile taşınmaz mallar ve değerli madenlerdir. Diğer değerli madenler arasında lityum, kobalt, bakır, elektronik teknolojisindeki gelişmeler sonucu ortaya........