Siyasi anlamda kendimi bildim bileli, birileri şu ya da bu değişim sonucunda işçi sınıfının ya artık ortadan kalktığını üfürür ya da yakın gelecekte ortadan kalkacağını kehanet eder (bir de “hiç yoktu” diyenler var). Bu sadece benim, yarıdan fazlasını geride bıraktığım kuvvetle muhtemel ömrümle de sınırlı değil. Örneğin 1960’larda robotlar endüstriyel üretimde yaygınlaşmaya başladığında da aynı şey söylenmişti; kelime kökeni itibariyle aşağı yukarı “ırgat” demek olan robot, işçi sınıfını ortadan kaldıracaktı.
Temel argüman hep şu: Bilim ve teknolojideki gelişmeler, patronların işçi çalıştırmasını gereksiz hale getiriyor, dolayısıyla işçi sınıfı da bir gereksizler yığınına dönüşüp, tarih sahnesinden silinecek.
Defalarca tekrarlanan bu kehanetin gerçekleşirse nasıl sonuçlanacağına birazdan geleceğiz, ama önce tartışmanın güncel ve yapay zekayla ilgili kısmına bakalım.
***
“İşçi sınıfı kalmadı” diyenlerin önemli bir bölümü, ancak 1970’ler afişlerinden fırlamış tulumlu, baretli, kaslı ve tercihen bıyıklı bir sanayi işçisi gördüğünde “işte işçi” diyecek derecede sığ tipler. “İş”i fiziksel çalışmadan ibaret zanneden bu öbeği çok da ciddiye almamıza gerek yok; zira aklı başında herkes, bir çağrı merkezi çalışanı ya da banka veznedarının (da) işçi olduğunu biliyor.
Dahası, tüm robotlaşma ve otomasyona rağmen geçtiğimiz on yıllar boyunca sanayi işçiliği ortadan kalkmadı, hatta dünya çapında istihdamdaki payı büyüdü. Asıl köklü değişiklik tarımdaki istihdamın azalması ve hizmet sektörlerinde işçiliğin artması oldu.1 Dolayısıyla işçi sınıfı hem daha kentlileşti hem de onun diplomalı kesimi olan beyaz yakalılık genişledi.
Bir diğer önemli değişiklik ise şu: Sanayi istihdamı zengin ülkelerde oransal olarak biraz azaldı ancak Çin ve Hindistan gibi düşük ücretlerle yabancı yatırım çeken ülkelerde çok arttı.2 Zaten etrafta tulumlu işçi görmeyince hevesle “Elveda Proletarya” şarkıları söylemeye başlayanlar esasen emperyalist batı ülkelerinin liberal entelijansiyasıydı. Bazıları iki yaşından küçük çocuk gibi, gözlerinin önünden giden şeyin artık yok olduğunu zannediyor; çoğu ise angajmanları doğrultusunda kitlelere bu yalanı söylüyordu.
Bizim gibi ülkelerde ise aynı yalanı, yine çoğunlukla benzer angajmanlarla liberal batı düşüncesinin........