60’lı yılların refah devleti kapitalizminin sosyal regülasyonunun işlevsiz hale gelmesi sonrası, günümüz kapitalizmi kişilerin kendi davranışlarını piyasa rasyonalitesi çerçevesinde düzenleyecek bireysel regülasyonu sağlayacak yeni araçları devreye soktu. Bunlar sırasıyla liberal paternalist devlet, yapay zekâ ve deneysel iktisattır. Bunların ilk önce tanımlarını yapıp daha sonra da aralarındaki bağlantıları değineceğiz. Ve sonrasında da bu gelişmelerden sol adına nasıl bir sonuç çıkarabileceğimizi tartışacağız.

Liberal paternalizm, 1945-75 yıllar arasında önem kazanmış Refah devletinin sosyal paternalizminin tersi bir uygulamasıdır. Eskiden refah devleti kamu sektörünün yönetiminde ülke içinde gelir dağılımını düzenleyici sosyal politikalar uygularken günümüzdeki liberal paternalist devlet tam tersine özelleştirmeleri desteklemiş özel sektör yanlısı oluşuyla da piyasa düzeniyle uyum sağlamıştır. Eskinin refah devleti liberalizmin eşitlik, gelir dağılımında adalet gibi liberalizmin siyasi ahlak tarafına ağrılık verirken, günümüzün paternalist devleti bireylerin çıkarlarından yola çıkarak liberalizmin iktisadi faydacılık tarafına önem vermiştir. Böylece bireyleri kendi çıkarlarına göre hareket etmelerini sağlamaları için düzenlemeler geliştirmiştir. Onun içindir ki paternalist devletin uygulama listesinde kişiler tarafından yapılması tavsiye edilmeyen faaliyetler listesi vardır. Bunlar genellikle bireysel çıkarlarla örtüşmeyen fakat yarı-rasyonel insanın bilmeden yaptığı hareketlerdir. Rasyonel insan piyasa ile tam uyumlu kişisel çıkarların peşinde koşan insandır. Bu tanımın dışında kalanlar yarı-rasyoneldir. Paternalist devlet bireylerin kendi çıkarlarına uygun düşmeyen faaliyetlerin uygulanmasına izin vermez. Oysa doğa yasalarına dayalı liberal felsefede birey kendi çıkarlarını en iyi fayda sağlayacağı kendi tercihleri belirler. Fakat günümüz liberalizminde bu doğru değildir. Bireylerin yeniden piyasa düzenine uyumlu olarak düzenlenmeleri gerekir. Günümüz kapitalizmi sosyal regülasyonun işlevsiz hale gelmesini ve sonrasındaki 2008 krizini kişilere yüklemiştir, onların yanlış karar almaları piyasaları krize sokmuştur. O zaman yarı rasyonel kitle karşısında yapılması gereken toplumsal regülasyon yerine kişilerin kendi davranışlarını düzenlemek gerekecektir. Diğer bir deyişle eski bireylerin sosyal refah devletinden kalan verimsiz atıl davranışları değişecek yerine deregüle edilmiş yeni düzende piyasa ile uyumlu risk alarak yaşamasını bilecek yeni bireyler inşa edilecektir. Bunu sağlayacak olan araç da deneysel iktisat olacaktır

Deneysel iktisat insanların yarı-rasyonel olmasından hareketle kişileri tam rasyonel hale getirmeye çalışır. Bunun için insanların hangi konularda neden yarı-rasyonel davrandıklarını kişilere soru-cevap yoluyla sorar. Mesela bunlardan en önemlilerinden bir iki tanesini söylememiz gerekirse 2017 Ekonomi Nobel Ödüllü Richard Thaler’in Kayıptan kaçınma örneğini verebiliriz. Bu deneyde insanlardan yazı tura atması istenir. Yazı gelirse 100 dolar kazanacaklardır, tura gelirse 50 dolar kaybedeceklerdir. Çoğu insan bu deneyi kabul etmez. Oysa Thaler’e göre çok saçmadır, insanlar riskten kaçındıkları için ve hep güvenli olanı seçtikleri için rasyonel değildir. Başka bir örnekte çalışanlara 1000 dolar maaş zammı mı yoksa 1500 dolar performans primi mi istersiniz diye sorar. Herkes........

© soL