29 Ekim Cumhuriyet Bayramı’nın 102. yılını geçenlerde kutladık. Keza Ekim Devrimi’nin, yani Rusya’da Sovyetlerin miladi takvime göre iktidarı ele geçirdikleri 7 Kasım 1917’nin de 108. yıldönümünü idrak etmiş olduk.

Bu vesile ile Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin ilk Türkiye elçisi olan Semiyon İvanoviç Aralov’un 1922-1923 yıllarını kapsayan anılarından, Kurtuluş Savaşı dönemindeki gözlemlerinden söz etmek istiyoruz.

Aralov’un “Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Hatıraları” adını taşıyan kitabı, Cumhuriyet yayınlarından 1997 yılında yayınlanmıştı. Çeviri Hasan Ali Ediz’e aitti.

S. İ. Aralov, Ekim Devrimi sürecinde İkinci Sovyet Kongresi’nde ordu delegesiydi. Rusya’daki iç savaş (1918-1922) döneminde Kızıl Ordu’da görev yapan Aralov, diplomatik yetenekleri nedeniyle de Sovyet Devrimi’nin lideri Lenin tarafından ilk Türkiye Büyükelçisi olarak atanmıştı.

Mustafa Kemal’le tanışan, İsmet (İnönü), Fevzi (Çakmak) ve Kazım (Karabekir) paşalarla da görüşen Aralov, halkla da doğrudan temas edip izlenimlerini aktaran bir diplomattır. Dönemin Başbakanı Rauf Orbay’dan ise pek olumlu söz etmeyen Aralov, ülkedeki gerici muhalefete de dikkat çekerek “Türk milli burjuvazisinin ikizli karakterini” de vurgular.

Aralov’un “gerici muhalefet” olarak nitelediği kişilerle ilgili yargısı ise şöyledir:

“Yeni Türkiye’nin öteki düşmanları Kazım Karabekir, Refet Paşalarla Rauf bey ve diğerleri ikiyüzlü davranmakta idiler. Bunlar, işte Sovyetler Birliği ile genç Türkiye arasındaki dostluk ilişkilerini bozmaya çalışıyorlardı. Ama bunların gizli entrikaları başarı sağlamıyordu.”

Sovyet diplomatı Aralov, 16 Mart 1921’de yapılan Türk-Rus anlaşmasının önemine ve yararına değindikten sonra Mustafa Kemal Paşa’yı “ilerici bir asker-aydın” olarak tanımlar. Ardından Lenin’in kendisine elçilik görevini verirken Mustafa Kemal’le ilgili görüşünü de şöyle aktarır:

“Mustafa Kemal Paşa tabii ki sosyalist değildir ama görülüyor ki iyi bir teşkilatçı. Kabiliyetli bir lider, milli burjuva ihtilalini idare ediyor. İlerici, akıllı bir devlet adamı. Bizim sosyalist inkilabımızın önemini anlamış olup Sovyet Rusya’ya karşı olumlu davranıyor. O, istilacılara karşı bir kurtuluş savaşı yapıyor.

Emperyalistlerin gururunu kıracağına, padişahı da yardakçılarıyla birlikte silip süpüreceğine inanıyorum. Ona, yani Türk halkına yardım etmemiz gerekiyor. İşte sizin işiniz budur.”

Aralov, Samsun’dan Ankara’ya yolculuğu sırasında yol üzerinde köylülerle de yaptığı konuşmalardan söz ediyordu. Köylüler, padişahlık döneminde fukaralıktan yakınırken Mustafa Kemal’in durumu iyileştireceğine inandıklarını söylüyorlardı. Zengin köylülerle de konuşan Aralov, o anekdotu da şöyle anlatıyordu:

“Bu zengin köylü, İngilizleri, Fransızları,........

© soL