Otuzuncu Lem'ada yani İsm-i Azam risalesinde Allah'ın 6 ismi anlatılıyor. Çok güzel ve derin bir risale. Ben bu risaleyi ilk okuduğumda diğer kısımları çok beğenmiş ama Adl ismine yapılan izahatı anlamamıştım. Allah'ın adil olduğunu kâinattaki muvazenelerden örnek vererek anlatıyordu. Tabi o zaman muvazene-mizan-adalet ilişkisini çözememiştim. Sonradan düşününce gerçekten kâinat böyle ölçülü düzeneklerle doludur. Kandaki şeker miktarımızın belli sınırda olması gerekiyor. Yükselirse insülin, düşerse glukagon hormonu devreye sokularak denge sağlanıyor. İnsülin ve glukagon tesadüfi hareket etmiyor. Bir adalet mekanizması onları ihtiyaç duyuldukları duruma göre muvazeneli olarak kullanıyor. Veya o nüktede haşhaştan örnek veriliyor. Haşhaş bitkisinin tohumlarıyla yeryüzünü istila etmesine izin verilmiyor. Adalet düzenin devamı, yeryüzündeki çeşitliliğin selameti için muvazeneyi sağlıyor.

Kâinat böyle terazilerle doludur. Ayrıca doğal süreç olarak anlatılan feed back mekanizmaları vardır. Örneğin bir ekosistemde besin zincirinin en üstündeki türdeki canlıların sayısı artarsa beslendikleri bir alt basamağın sayısı azalacağı için bu artış sonsuza kadar devam etmiyor. İkinci basamak azalınca birinci basamak besin bulamadığı için azalıyor. Üçüncü basamak avcı sayısı azaldığı için artıyor. Yeni denklemde besin kaynağı artan ve kendisiyle beslenen avcıları azalan ikinci basamakdaki tür tekrar artıyor. Ve bu şekilde denge yeniden sağlanıyor.

Beşeri adalet

Yukarıda bir parça işaret ettiğimiz gibi ilahi adalet kendisine has mekanizmalarla her an mükemmel bir biçimde işliyor. Bir söz var ya risalelerde "Beşer zulmeder, kader adalet eder." En olmadı zalimin ahiretteki cezasını, mazlumunsa mükafatını arttırır kader yine adalet eder. Ama biz insanlar olarak yine de adaleti aramakla mükellefiz.

Beşeri adaleti sağlamak tabi ki kolay değil. Dinler tarihi bir bakıma şeriatlar tarihidir. Öte yandan insanlar da........

© Risale Haber