AKKA gelişmeleri Türkiye ve Avrupa için ne anlama geliyor?
Rusya Federasyonu, Varşova Paktı ülkelerinin hemen tümünün, Pakt dağıldıktan sonra NATO’ya üye olmalarını ve bunun Avrupa güvenlik dengesinde neden olduğu değişikliği gerekçe göstererek, 7 Kasım 2023 tarihinde, Avrupa’da Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Antlaşması’ndan (AKKA) çekildi. ABD daha önce, Antlaşmayı işlevsiz kılacak adımlar atmış, NATO ülkeleri de Kasım 2023’de, Antlaşmayı Rusya olmadan da, diğer taraf ülkeler arasında sürdürmeyi değerlendirmişler, Antlaşma’dan çekilmeyip, AKKA’nın uygulanmasını durdurmayı kararlaştırmışlar, Türkiye de müttefiklerini izlemişti. Türkiye bu tutumunu, 08 Nisan 2024 tarihi itibariyle, bu kez bir Cumhurbaşkanlığı Kararı ile yürürlüğe koymuştu. Nasıl ifade edilirse edilsin bu eylem, Türkiye, NATO müttefikleri ve Rusya’nın AKKA’dan çekildiklerinin ilanıdır. AKKA artık yürürlükte değildir.*
Türkiye’nin bu kararı, ülkemizde hemen kimsenin dikkatini çekmedi. Bu da beni şaşırtmadı.
AKKA, dünya tarihinin gördüğü en karmaşık ve ayrıntılı silahsızlanma antlaşmasıdır. 1989 yılında, NATO ile Varşova Paktı arasındaki büyük konvansiyonel silah dengesizliğinin yarattığı güvenlik tehdidinin ortadan kaldırılması gereksiniminden doğmuş; Avrupa güvenlik mimarisinde ortaya çıkan, Varşova Paktı’nın, Sovyetler Birliği’nin dağılması gibi, müzakereleri doğrudan etkileyen çok önemli yapısal değişikliklere karşın, birbuçuk yıl gibi rekor sürede müzakere edilerek, 19 Kasım 1990 tarihinde taraflar arasında imzalanmıştır. Türkiye Antlaşmayı 1 Temmuz 1992 tarihinde onaylamıştır. **
AKKA’nın amacı nedir?
Antlaşmanın Giriş bölümünde ifade edildiği üzere, amaç, Avrupa’da;
Taraf ülkelerin ilişkilerinde ve genel olarak uluslararası ilişkilerde, herhangi bir ülkenin toprak bütünlüğüne ve siyasi bağımsızlığına karşı kuvvet kullanmaktan veya kullanma tehdidinde bulunmaktan kaçınmaları; herhangi bir silahlı çatışmanın önlenmesi; daha fazla istikrar ve güvenlik sağlanması;
Avrupa güvenliğinin taraf ülkeler arasında barışçı işbirliğine dayandırılarak, Avrupa’nın bölünmüşlüğünün ortadan kaldırılmasına katkıda bulunulması;
Avrupa’da konvansiyonel silahlı kuvvetler arasında eskiye oranla daha düşük düzeylerde denge sağlayarak, öncelikli olarak, Avrupa da sürpriz bir saldırı ve geniş ölçekli saldırı başlatma kapasitesini ortadan kaldırmak olarak belirlenmiştir.
Varşova Paktı ve Sovyetler Birliği’nin dağılması
AKKA müzakereleri Viyana’da iki ittifak arasında başlamış ve AKKA’da, “Antlaşma ile sınırlanmış silah ve malzeme (Conventional armaments and equipment limited by the Treaty) olarak tanımlanan, beş silah kategorisi, savaş tankı, zırhlı savaş aracı, top, savaş uçağı ve saldırı helikopteri olarak belirlenmiştir. Zırhlı savaş aracı, top gibi bazı kategorilerin, alt kategorileri de vardır.
Müzakereler başlangıçta, her iki ittifakı temel aldığı için her ittifakın söz konusu silah kategorilerinde sahip olabileceği en fazla sayılar (tavan /ceiling), ittifaklar itibariyle, toplam olarak saptanmıştır. Bu, geçmişte iki büyük dünya savaşı yaşamış olan Avrupa için olduğu kadar bunlardan birisine katılmış, diğerinin de ciddi sıkıntılarını çekmiş olan Türkiye için de başlı başına bir kazanımdı. Kaldı ki Türkiye, AKKA müzakerelerinin yapıldığı tarihte Sovyetler Birliği ile ortak kara sınırlara sahipti ve Varşova Paktı’nın yarattığı tehdidi en çok hisseden ülkeydi.
1989 yılında Berlin Duvarı’nın yıkılması ve sonrasında Varşova Paktı’nın nihayet Sovyetler Birliği’nin dağılması, Avrupa’nın siyasi ve güvenlik mimarisini temelden değiştirmiş ve müzakerelerin yeni duruma uyarlanmasını gerektirmiştir. Bu gereksinim üzerine ittifaklara toplam olarak ayrılan tavanlardan ayrı olarak, her iki ittifakı oluşturan ülkelerin, tek tek söz konusu silah kategorilerinde sahip olabilecekleri tavanlar da saptanmıştır.
Böylece, iki ittifakı oluşturan ülkelerin örneğin Sovyetler Birliği’nin, Türkiye’nin, Yunanistan’ın, Bulgaristan’ın vb. her birinin tavan sayıları da AKKA ile sınırlanmıştır.
Bilgi değişimi (Exchange of Information) sistemi
AKKA,........