‘Hayrat’ kelimesinin aslı ‘ha-ye-ra/hâra’ fiili ve türevleri Kur’an’da 196 defa geçiyor. Bunun 176 tanesi ‘hayr’ şeklindedir. ‘Hâra’ fiili; bir şeyi diğerine tercih etmek, bir şeyi seçip ayırmak… Hayırlı olmak, birine hayırlı olanı vermek demektir. Bir âyette şöyle geçiyor:
“Rabbin, dilediğini yaratır ve seçer. Onların ise seçim hakkı yoktur. Allah, onların ortak koştuklarından uzaktır ve yücedir. (Kasas 28/68)
Bu fiilden gelen ‘hayyara’ kalıbı; iki şey arasını seçmek, muhayyer kılmak, tercih etmek, ‘ihtâra-ihtiyâren’; seçmek, bir şeyi diğerine tercih etmek, ‘istihâre’; hayırlı olanı istemek, ‘hıyar’; bir çeşit acur, iki şeyden hayırlısını istemek, muhayyerlik, seçilen ve seçkin, ‘hayr’; taşıdığı özellik dolayısıyla istenilen, beğenilen, arzu edilen, değerli, dünya ve âhirette faydalı, yarayışlı olan. daha iyi, hayırlı her şey (el-Isfehânî, R. el- Müfredât, s: 231) anlamlarına gelir.
Çok ve iyi mal, servet de ‘hayr’ diye nitelenir. Bir kaç âyette bu anlamda geçiyor. Mesela; “ve o (insan), mal sevgisine de aşırı derecede düşkündür.” (Âdiyât 100/8. Ayrıca bkz: Bekara 2/180, 215, 272, 273. Sâd 38/32)
‘Hayr’ kelimesi Kur’an’da daha çok iyi hâl, yarayışlı, istenen, (Türkçe’deki) ‘hayırlı olma’ anlamında geçiyor. “Halbuki Allah onlarda bir hayır bilseydi elbette onlara işittirirdi. Onlara işittirse bile onlar (haktan) yüz çeviren kimseler olarak yine geri dönerlerdi.” (Enfâl 8/23) “Nankör olan ehl-i kitap ve şirk koşanlar size Rabbinizden bir hayır indirilmesini istemezler” (Bekara 2/105)
“İri kurbanlıklarda sizin için hayır vardır…” (Hacc 22/36) gibi…
‘Hayır’ iki şekilde kullanılır: 1.İsim olarak;
“Sizden, hayra çağıran, iyiliği emreden ve kötülükten men eden bir topluluk bulunsun. İşte kurtuluşa erenler onlardır.” (Âli İmran 3/104)
2.Sıfat olarak. “Şu şundan daha hayırlıdır” örneğinde olduğu gibi…
“Biz herhangi bir âyeti yürürlükten kaldırır veya onu unutturursak, yerine daha hayırlısını veya mislini getiririz. Allah’ın gücünün her şeye hakkıyla yettiğini bilmez misin?” (Bekara 2/106. Ayrıca bkz: Bekara 2/184) Hayrın karşılığı olarak bazen şer, bazen de zarar kelimeleri kullanılır. (Bkz: En’am 6/17)
Yine, ‘hâra’ fiil kökünden gelen ‘hıyeratü’; seçme iradesi, seçkin kişi… Allah’tan hayır talep eden, dileyen kişi, seçilmiş, tercih edilmiş kişide (muhtarda) ortaya çıkan........