‘Fitne’ kelimesinin aslı ‘fe-te-ne” fiili; sözlükte, altın ve gümüş gibi değerli madenlerin saflığını anlamak için onları ateşte eritmek demektir.
Bu anlamdan hareketle Kur’an bu fiili insanı ateşe veya azaba sokmak anlamında kullanıyor.
“Ateş üzerinde azaba uğratılacakları gün (görevli melekler onlara şöyle der): “Azabınızı tadın! İşte acele isteyip durduğunuz şey budur.” (Zariyât 51/13-14)
Bazen de deneme ve sınama anlamındadır. Tâhâ 20/40da olduğu gibi. (el-Isfehânî, R. el-Müfredât, s: 559)
Bazı âyetlerde ise belânın içine düşmek manasında kullanılıyor:
“Onlardan “Bana izin ver, beni fitneye (isyana) sevk etme” diyen de vardır. Bilesiniz ki onlar (böyle diyerek) fitnenin ta içine düştüler. Şüphesiz ki cehennem, kâfirleri elbette kuşatacaktır.” (Tevbe 9/49)
“Onlar, sana vahyettiğimizden başkasını bize karşı uydurman için az kalsın seni ondan şaşırtacaklardı. (Eğer böyle yapabilselerdi) işte o zaman seni dost edinirlerdi.” (İsrâ 17/73. Ayrıca bkz: Yûnus 10/83. Mâide 5/49. Hadid 57/14. Enfâl 8/25)
Bu fiilin masdarı ‘fitne’, sözlükte, deneme ve imtihan, sınama, maddi ve manevi sıkıntı, üzüntü, belâ ve felaketle imtihan etme gibi anlamlara gelir.
Fitneyi azabın doğmasına sebep olan şey diye de anlamak mümkün.
“Onlardan öylesi de var ki: «Bana izin ver, beni fitneye düşürme» der. Bilesiniz ki onlar zaten fitneye düşmüşlerdir. Cehennem, kâfirleri mutlaka kuşatacaktır.” (Tevbe 9/49)
Buradaki fitne, Kur’an’daki çok anlamlığın (vücuh’un) bir örneğidir.
Fitnenin ondan fazla anlamı yukarıda geçti. Burada pasaja en uygun mana ‘ginah’ olabilir. (Allahu a’lem)
Fitne, Allah’tan (cc), ya da kullardan kaynaklanan sıkıntı, musibet, katl (savaş, öldürme), azap vb hoş görülmeyen fiilleri ifade eder.
Bunlar Allah’tan sadır olmuşsa bir hikmete dayanır. İnsanlardan kaynaklanırsa bunun tersi olur. Bundan dolayı Allah (cc) böyle bir fitneden insanları men etmektedir. (el-Isfehânî, R. el-Müfredât, s: 559)
“… Sizi çıkardıkları yerden (Mekke’den) siz de onları çıkarın. Zulüm ve baskı (fitne), adam öldürmekten daha ağırdır...” (Bekara 2/191)
İlk dönem tefsircilerine göre buradaki fitne aslında deneme anlamında olmakla birlikte daha çok şirk, ya da mü’minlerin inançlarına yönelik baskı ile imtihan edilmeleri anlamındadır. (Taberî, İbni Cerir.........