Dehriler

Allah’ın yaratıcı vasfını, Nübuvveti ve Ahiret’i inkâr edip zaman ve maddenin ezeli olduğunu iddia eden kimselere dehri denir. Bu düşüncede olanlara göre herşey biteviye süren tabiat yasalarından ibarettir. Bu akıma mensup olanlara Dehriyyûn denir. Ana hatları itibariyle materyalistler ve eğer evrenin ezeliliğine inanıyorlarsa deistler de bu kapsam içinde ele alınabilir. Bir deist yüce Allah’ı yaratıcı kabul etse bile, O’nun insanla konuştuğuna, yol göstermek üzere elçi (Resul-Nebi) gönderdiğine inanmaz, vahyi peygamberin söz ve düşünceleri sayarlar.

Gazali, dehrileri “filozoflar/ilahiyatçılar, tabiatçılar ve dehriler” olmak üzere üç gruba ayırmıştı. Dehriler, varlık aleminin yaratılmayıp ezeli olduğunu iddia ederler, dolayısıyla evreni bir Yöneten (el Müdebbir), her şeye gücü yeten (el Kadir) bir Yaratıcının (el Halık) varlığını inkâr ediyorlar. Belli özellikleri göz önüne alındığında ateistleri de tereddütsüz bu kapsama almak mümkün. Söz konusu tasnifte ve tasnifte yer alanlara dair verdiği hükümde Gazalinin, aşırıya gittiğini söyleyebiliriz, zira her ne kadar Aristo’nun etkisinde evrenin ezeli olduğuna ilişkin bir düşünceye sahip olmuşlarsa da, Allah’ın birliğine, Nübuvvete ve Ahiret Gününe inanmış olmaları ve bu inancı ikrar etmiş olmaları dolayısıyla, “evrenin kıdemi” meselesini yoruma (tevil) açık felsefi mutalaa konusu ele almak mümkün olduğundan, “te’vilde küfür yoktur” fehvasınca Meşşaileri tekfir etmek mümkün olmaz.

“Dediler ki: “(Bütün olup biten,) Bu dünya hayatımızda (olup bitenden, vuku bulan olgulardan) başkası değildir, ölürüz ve yaşarız; bizi “kesintisi olmayan zaman’ (dehrin........

© Mir'at Haber