Koçi Bey’in (ö. yak. 1650) Sultan IV. Murad ve kardeşi Sultan İbrahim'e sunduğu risâleler (Raporlar) çerçevesinde milletlerin (özel anlamda Osmanlı/Türk Milleti) düşüşünde etkili faktörlere önceki yazımda dikkat çekmiştim. Bu faktörleri, ekonomi, eğitim ve adalet başlığına toplamıştım.
Koçi Bey’i “Türk Montesquieusü” diye adlandıran Hammer, Raporda, Osmanlı Devleti’nin çöküş sebeplerinin Batılı tarihçilere göre daha vukufla ele alındığını iddia eder. Koçi Bey’in sorunları belirtmedeki bu ustalığı çözüme yansımış mıdır? Çözüm önerisi nedir?
Çözüm
Koçi Bey, risâlesinin ikinci yarısında yer alan arzlarında, başta sıraladığı meselelerin düzeltilme ve giderilme çarelerini açıklamaya yönelir ve ne gibi tedbirlere ihtiyaç bulunduğunu bir bir anlatır.
Düzeliş çarelerini, “kānûn-ı kadîme” dönüşte arayan Koçi Bey, bu gerçekleştirildiği takdirde devletin eski kudretini yeniden kazanacağı ümidindedir. Yani Osmanlı Devleti’nin yükseliş çağındaki disiplin ve ahlâka dönülmekle, içinde bulunulan çözülüş ve bozuluştan çıkılabileceği inancındadır.
Nedir? “Kānûn-ı kadîm” Osmanlı ıslahat/nasihat veya daha genel bir yaklaşımla siyaset literatüründe, müesses nizamı sürdürülebilir kılmak veya çözülmeyi........