Mahallemi, çoğu kimsenin ilk karşılaştığında belki de hecelemeden okuyamayacağı bir kelime. Etnik kökenleri, isimleri, inançları ve dilleri üzerinde birbirinden farklı görüşlerin ortaya atıldığı Mahallemiler, Mardin’in en kadim topluluklarından biri. Yakın geçmişe kadar kimliklerini vurgulama hususunda oldukça üşengeç davranan topluluklardan biriydi Mahallemiler. Mahallemilerden sivri zekalı birilerinin çıkıp “Elvis Presley ve onun kızıyla evlenmiş olan Michael Jackson bir Mahallemi idi” deyip Damat Michael’in ölümünün sene-yi devriyesinde mevlüt okutması bu durumu tersine çevirmeyi amaçlayan ilginç bir teşebbüstü. Ama daha ciddi ve akademik olan teşebbüs, Halit Yeşilmen’in “Mahallemiler ve Ebruli Kültürün Ağırbaşlılığı” isimli çalışmasıydı. Eserde, bu topluluk hakkında pek çok soru işaretine bilimsel bir refleksle sahadan cevaplar veriliyor.
Mahallemiler, daha çok Midyat merkezli olarak kabul edilir. Savur ve Ömerli’de de hatırı sayılır nüfusları var. Bu üç ilçede 50’ye yakın köyleri var. Epşê, Şorızbah, Keferxıwar, Kındêrıb, Dêrızbîn, Hepisnas, Kefer’ıllab, Kastellonê, Haldeh, Keferzota, Rajdiyê, Battuşê, ‘Eynkaf, Keferzota, Xırbetı’l-Kelaş gibi köyler hafızamdan bir çırpıda dökülen Mahallemi köy isimleri.
Mahallemiler sadece Türkiye’de de değil Lübnan ve Avrupa’da da hatırı sayılır bir nüfusa sahip. 1920’de ilk Mahallemiler çalışmak için Beyrut’a gitmiş. İlk gidenleri binlerce kişi izlemiş. Lübnan’da 1980’lerin ortalarında kahredici iç savaş patlak verince önemli bir kısmı bu sefer Avrupa’ya iltica etmiş. Göç üstüne göç yani. Mahallemilerin dünya üzerindeki nüfusları için 150 binden 300 bine kadar rakamlar veriliyor olsa da kesin bir sayı ortaya koymak pek mümkün görünmüyor.
Kürtlerin Mihelmi, Süryanilerin Mhalmoyo, kendilerinin de Imhellemiyê dedikleri Mahallemiler, Türkçede de farklı söyleniş formlarıyla ifâde ediliyor olsa da ben, Halit Hoca’nın tercihini kullanmayı yeğliyorum; Mahallemi. Adamcağız hem kendisi o topluluktan hem de işin kitabını yazmış ne de olsa.
Yan yana iliştirilen iki kelime, isim olmuş Mahallemilere. Mekan, yurt, ev ve yer anlamındaki “mahal” ile yüz sayısı anlamındaki “miyê/mi’e” kelimeleri. İşe kafa yoranlar arasında bu konuda pek bir ayrım gayrım yok. İyi tamam da yüz mekan, yüz ev, yüz aile gibi manalar nasıl, ne şekilde ve hangi sâikle bu topluluğa isim olmuş. İşte bu konuda gırla rivayet var ortalıkta.
Bir rivayete göre Kuzey Afrika’daki Ben-i Hilal kabilesi Midyat ve çevresine göç etmiş. Çeşitli sebeplerle bunlardan geriye yüz kişi veya yüz aile kalmış. Bunun üzerine Kürt, Êzidi, Süryani ve Keldaniler tarafından yüz kişinin yaşadığı mahal anlamında bu isim verilmiş onlara.
Bir rivayet de Abbasi halifesi Harun Reşid (786-809) zamanına dayandırılıyor. Harun Reşid’in oğlu Me’mun, Mardin ve civarındaki toprakların Bizans saldırılarına karşı korunması amacıyla Mardin, Midyat, Nusaybin, Batman, Hasankeyf, Cizre, Savur ve Ömerli hattı boyunca yüz adet askeri amaçlı ordugah kurmuş. Bu yerlere de Necef Çölü’nde yaşayan Ben-i Hilal kabilesinden insanları yerleştirmiş. Zamanla bu yerlerde yaşayanları ifade etmek için “yüz mahalle, yüz yer, yüz ordugâh” anlamına gelen mahallemi ismi kullanılmış.
Bir rivayete göre de Mahallemiler, Bahreyn’de Ayn el-Muhellem isimde bir pınarın bulunduğu bir bölgeden buraya geldikleri için bu isimle anılmışlar.
Diğer bir teori ise isimlerini Ahlame yani Aramilerden aldıklarıdır. Ahlame;........