Selçuklular tarafından önce Horasan'da, ardından da Anadolu'da inşa edilen kervansaraylar, tarihimiz ve medeniyetimiz açısından hem konukseverliğin hem de ince mimari anlayış ve ticari hassasiyetin ne denli mühim bir yeri olduğunun kanıtı hüviyetindedir. Gelgelelim kervansarayların tarihimiz ve medeniyetimiz açısından neyi teşkil ettiğini anlamak kadar kervansarayların kökenini de bilmek ehemmiyet arz etmektedir. Şimdi hep birlikte kervansarayların tarihi köklerine ışık tutalım:

Kökeni ribatlara dayanan kervansaraylar

Selçuk kervansaraylarının menşeleri meselesine kısaca temas edecek olursak bunlar daha evvel İslam dünyasında ku mulan ribatlar'ın bir devamından başka bir şey değildir. Bundan dolayı Selçuk devrine ait kronik, kitâbe ve vakfiye gibi kaynaklarda bunlara kervansaray, han kelimeleriyle müteradif olarak ribât da denilmektedir. Ribatlar umumiyetle İslam dünyasının hudutlarında, askeri gayeler için, yapılmış müstahkem yerlerdir. İslâm memleketlerinin her tarafından gönüllü askerler, gåziler cihad, yani İslâmiyet uğrunda muharebe, yapmak için hudutlardaki bu müstahkem yerlerde barınırlar. İçlerinde yatacak, yiyecek yerleri, anbarlar, mesçit ve hamamlar, hayvan alurları bulunan bu ribatlar hudutlarda bir müdafaa sistemi halinde devam ederlerdi. Bundan dolayı müstahkem surlarla, surlar üzerinde kulelerle teçhiz edilirlerdi. Düşmanı tarassut eden kulelerinde ateş ile verilen işaretler sayesinde uzak hudut boyları arasında sür'atle haberleşmek mümkün olur ve düşmanın vaziyetine karşı alınacak tedbirler bildirilirdi. Bu ribatlar vaziyete göre devletin, veya malım cihåd uğruna tahtis eden zenginlerin büyük vakıflariyle beslenirdi. Arap coğrafyacıları, yalnız Maveraünnehr'de 10,000 ribåt bulunduğunu söylerler.

Yani kısaca bu yapılar, önceleri sınır boylarında askeri amaçla tesis edilmiş olunup daha sonra tekke, zaviye ve hanlara dönüşmüştür.

Türk konukseverliğini ve ticarete verilen önemi gösteren kervansaraylar, mimarlık tarihi ve geleneksel süsleme sanatları açısından son derece önemli yapılardır. Bunların iyi şekilde korunup, doğru fonksiyonlar verilerek,........

© Manisa Meydan Gazetesi