Interdisciplinair filosoof
Ik ben een klimaatoptimist. Maar waarom krijg ik dan regelmatig van collega-klimaatoptimisten te horen dat ik optimistischer moet zijn? Kort gezegd ben ik optimistisch omdat ik geloof dat we grote stappen gaan maken met rationeel klimaatbeleid wanneer we collectief beseffen dat we ons in een klimaatnoodtoestand bevinden. En ik ben ook optimistisch over dat dit ergens in de komende jaren gaat gebeuren, al weet ik niet precies wanneer. Maar ik ben nog niet zo lang optimist.
Wellicht behoeft dit enige toelichting. Ik zal me vooral richten op de drie redenen waarom wij nog niet handelen naar de klimaatwetenschap, maar vertel eerst over mijn omslag van cynisme naar optimisme omdat ik hoop dat meer mensen die omslag maken.
Mijn eerste column op dit platform publiceerde ik eind januari 2023 na een A12-blokkade van Extinction Rebellion, samen met een uitgebreider Engelstalig en academischer stuk elders. De eerste keer dat ik me publiek uitsprak over de klimaatcrisis was oktober 2022 nadat Just Stop Oil activisten tomatensoep naar het glas voor Van Goghs Zonnebloemen hadden gegooid. Dit was niet omdat ik toen interesse kreeg in klimaat – mijn opstellen op de middelbare school in de jaren ‘90 gingen al over klimaatverandering. Het was omdat ik hoop kreeg. Dit was niet zozeer vanwege deze individuele acties van de klimaatactivisten, maar door enerzijds de aandacht die dit genereerde en anderzijds de realisatie dat de klimaatactivisten niet zouden stoppen en hun aantallen alleen maar zouden groeien. Vreedzaam klimaatactivisme is een logisch, rationeel en gezond symptoom van – veelal jonge – mensen die zich realiseren dat de generatie die nu aan de knoppen zit onvoldoende heeft gedaan om de planeet in betere staat achter te laten dan ze hem gevonden hebben, en niet van plan is dat nu alsnog te doen. Als je je realiseert wat daadwerkelijk de gevolgen zijn van het niet verder inperken van klimaatverandering voor jouw leven over een aantal decennia, of het leven van je kinderen en kleinkinderen, dan zijn wanhoop, boosheid en de wil om alles te geven om te redden wat er te redden valt erg logisch.
En dat is nu juist de crux: als je je dit realiseert. Tot in de jaren ’80 werd asbest gebruikt om woningen te isoleren. Het leek alleen maar voordelen te hebben. Al vanaf de jaren ’30 werd gewaarschuwd voor de gezondheidseffecten ervan. Maar pas begin jaren ’90 werd asbest niet langer toegestaan. Het was dus al langer ‘bekend’ dat asbest schadelijk was, maar toen we ons ‘realiseerden’ dat het echt kanker veroorzaakte stopten we met het gebruik ervan. Er zijn genoeg andere historische voorbeelden van dat we iets deden dat later schadelijk bleek te zijn: hygiëne bijvoorbeeld (we wassen nog niet zo lang onze handen voor het eten of voor een operatie), het gat in de ozonlaag, of de link tussen roken en kanker. In al deze gevallen was er al veel eerder bekend dat iets schadelijk was, maar ging men er pas naar handelen – als maatschappij – toen het echt tot ons doordrong. En hoewel het broeikaseffect al sinds 1896 bekend is, het Kyoto protocol om broeikasgassen in de atmosfeer te verminderen al in 1998 van start ging, en de wereldgemeenschap zich in 2015 committeerde aan beperken van klimaatopwarming tot 1,5C, of in ieder geval ruim onder 2C, begonnen we ons in Nederland in 2022 en 2023 pas te realiseren dat de klimaatcrisis ook voor ons een noodtoestand is.
Het is natuurlijk tricky om over ‘we’ te spreken, maar ik heb het over dezelfde ‘we’ die weet hoe schadelijk roken is (en roken wordt nog steeds toegestaan, inclusief vapen). Er zijn veel verschillende manieren om te verwoorden wat voor noodtoestand de klimaatcrisis daadwerkelijk is en wat de gevolgen zijn als we op dezelfde weg doorgaan door stapje voor stapje emissies te reduceren. Dit laatste is waarom veel van degenen die zich dit realiseren doemdenkers worden. Ik kom veel mensen tegen die zeggen dat het op papier mogelijk is om de ergste gevolgen van klimaatverandering te beperken, maar dat het niet realistisch is te verwachten dat we mensen boven winst zullen stellen. Ik ben het met die doemdenkers oneens: ik denk namelijk wel dat de........