Futbol ve Kendiliğinden Oluşan Düzen |
Bütün dünyada profesyonel spor dalları önemli bir sosyal fenomen ve aynı zamanda ciddî bir iş dalı. Neredeyse her yerde her zaman bir şekilde spor konuşulmakta. Çoğu insan spor (özellikle futbol) hakkında bir bilgiye veya fikre sahip. Spor, televizyonların da başlıca malzemesi. Sadece spor yayını yapan çok sayıda televizyon kanalı faaliyette. Sosyal medya da spor faaliyetlerini takip etme imkanlarını artırdı, zaman ve yer engellerini veya mecburiyetlerini büyük ölçüde ortadan kaldırdı. Hem mahalli spor olayları hem de zaman zaman düzenlenen futbol şampiyonaları ve olimpiyatlar gibi uluslararası organizasyonlar bir yandan milyarlarca insanı spor tesislerine, stadyumlara, arenalara çekmekte, diğer yandan yine milyarlarca meraklı ve destekleyici tarafından çeşitli yayın organlarından izlenmekte.
Spor demek bir bakıma bir kuralar demeti demek. Her spor dalının kendine mahsus kuralları var. Bu kurallar hem oyunların yürütülmesinde hem de taraflar arasında ortaya çıkabilecek ihtilafların çözülmesinde kullanılmakta. O kadar ki, bir dünya spor mahkemesi bile mevcut: Lozan’da yerleşik Spor Hakemlik Kurumu. Kısaca, dünya, bir bakıma, çok sayıda spor dalları, bu dallarda faaliyet gösteren milyonlarca kulüp, her bir dalın işleyişini sağlayan kurallar ve kurumlarla, bir spor dünyası.
Bu spor dünyası, başka bir deyişle spora ilişkin bu muazzam oyunlar, kurumlar ve kurallar nasıl doğdu? Bunun hikâyesi özgür insanî birliklerin, bir kişinin veya grubun tasarlayamayacağı kadar karmaşık, kurallara dayalı (kurallar tarafından var kılınan ve idare edilen) sosyal düzenleri ortaya çıkartabileceğinin iyi bir örneğidir. Bu düzenlere verilen isim kendiliğinden oluşan düzendir. Tarihleri incelendiğinde, spor düzenlerinin, yukarıdan aşağıya, bir merkezî planlama otoritesinin emriyle veya dayatmasıyla değil; aşağıdan yukarıya, gönüllü katılım ve karşılıklı etkileşimle oluştuğu görülmektedir. Futbolun kısa hikâyesi bunu daha iyi anlamamızı sağlayabilir.
Orta Çağ’da Avrupa’nın birçok yerinde önemli günlerde oynanan ve genellikle “futbol” (football) olarak adlandırılan bir spor vardı. Oyunun hedefi topu üzerinde mutabık kalınan bir çizginin ötesine taşımaktı. Bu oyunda tarafların oyuncu sayısında ve topla yapabilecekleri hareketlerde bir kısıtlama yoktu. Oyunlar çoğu zaman şiddet de ihtiva etmekte ve spor aktivitesinden çok bir kavgaya benzemekteydi. Oyunun........