Devletlerin hatta kabile yapılarının bile kendilerine özgü “İstişari Mekanizma”ları mevcuttur. Bu mekanizmalar bazı eski devletlerde şahıslarda tecessüm ederken bazılarında küçük heyetlerde modern zamanlarda ise kurumlarda mündemiçtir. Her devlette istişari bir organa ihtiyaç vardır. Ancak, en fazla ihtiyaç büyük devletlerdedir. Küçük devletler umumiyetle güç ile, büyük devletler ise akıl ile yönetilirler. Bunun istisnası büyüme istidadı olan küçük devletlerdir ki, adeta büyük ağacın tohumu gibi farklı bir nüve ve bünyeye sahiptirler. Bu devletler içinde akıl, feraset ve vezaret son derece önemlidir, hariçten bakıldığında kolayca anlaşılabilir, teşhis edilebilir.

Bazı devletlerde akıl ve istişare fonksiyonu bir kişide tecessüm eder demiştim. Bu kişi bazen bizzat hükümdarın kendisi bazen de yardımcısı, veziri, vb olabilir. Hükümdarın bilge yönetici/ kral/ melik olduğu örnekleri tarihin ilk çağlarından itibaren görmekteyiz. Akıl ile yönetim kudreti ve hayatı kuşatan yönetim tasarrufları birleştiğinde büyük güçler inşa edilmiştir. İnşa ettikleri asli değerlere kendileri uydukları oranda da ömürleri uzun olmuştur. Ancak, çok romantik bir kesinlik de taşımayabilir bu yargı; bazen düşmanları sayıca çok ve kurnaz, mensupları ise kendisiyle mutabakat içinde olmayan “Bilge Yöneticiler” de mağlup olmuşlardır. Fuzuli bu durumu ne güzel anlatır:

“Dost bi-vefa, felek bi-rahm, devran bi-sükûn./

Dert çok, hemdert yok, düşman kavi, tali zebûn”.

Ancak, doğru ve faziletli tasarrufları ile yine çağlar boyunca yaşamışlardır. Böylesi durumlarda esas olan kötü yöneticiler de olsa iyi tasarruflarını ya da iyi yöneticiler de olsa kötü kararlarını olayların içinden süzüp çıkarabilmektir. İlk çağların Kadeş Antlaşmasına giden süreçlerde Mısır ve Hitit belgelerine göre, Hitit- Mısır savaşları başarısız iki kralın hikayesi olduğu görülmektedir. Hitit Kralını ülkesine davet eden Mısır Krallarının ikisi de başarısız olmuş, ilk çağların en kanlı nizami ordu savaşlarını engelleyememişlerdir (MÖ 13. Yüzyıl başları).

Bilge krallara çok örnek verilebilir elbette. Biz bazılarını burada zikredeceğiz. Ahamenişlerin büyük hükümdarı 2. Kiros kayda değer bir Bilge kraldır (MÖ 600-530). Askerini işgalci Medlere karşı hür yaşamak için ayaklandırması bir akıl ürünüdür. Ancak, asıl tarihin ilk insan hakları belgelerinden biri olarak kabul edilen Kiros Silindiri (Büyük Kiros Bildirisi de denir; aslı Londra'da Britanya Müzesindedir), akıl ve bilgelik eseri olarak muhteşemdir. Köleleri özgürlüğe kavuşturulması tasarrufu içinde Babil Sürgünü Yahudi toplumunun da........

© Haber7