Planlama yazı dizisinde bugüne kadar COMECON ülkeleri ve Çin örneğiyle sosyalist planlama deneyimlerini, Hindistan ve Güney Kore örnekleri üzerinden de, kapitalist planlamanın iki farklı biçimini [yol gösterici (indicative) ve disipline edici (disciplinary) planlama] tartıştım. Kısaca hatırlatacak olursam; Hindistan’da planlama, sermayeyi yönlendiremeyen bir bürokratik çerçeveye sıkışmıştı; Güney Kore’de ise devlet, (başka diğer faktörlerin yanında) finansman kanalları üzerindeki denetimini kullanarak sermayeyi sanayileşme hedeflerine yönlendirebilmişti.

Yazı dizisinin bu dokuzuncu yazısında Türkiye örneğine dönüyorum. Türkiye’de planlama deneyimi üzerine uzun yıllardır düşünüyorum, yazıyorum. Bu kısa değerlendirme, bu düşünme sürecinin bir devamı olarak görülebilir. Bu yazıda ele alacağım argümanı şöyle özetleyebilirim: 1960’ların başında Türkiye, benzeri ülkeler gibi bir ‘kalkınmacı devlet’ projesine girişmiş, ancak bu deneyim kısa sürede sermaye kesiminin direnciyle sınırlanmıştır.

Bu anlamda ‘Türkiye ekonomik planlama uygulamasından neden amaçladığı sonuçları alamadı’ sorusu, yalnızca tarihsel bir olayı değil, aynı zamanda devlet-sermaye ilişkilerinin doğasını anlamak ve günümüzdeki büyüme/birikim modeli sorunlarının aşılması için hangi modellerin uygulanabileceğini göstermesi açısından da önemlidir. Daha fazla uzatmadan detaylara giriyorum.

1950’lerin sonuna gelindiğinde Türkiye ekonomisi, dış borç yükü ve kronik döviz açıklarıyla bir darboğaza girmişti. 1958’de IMF ve OEEC gözetiminde uygulanan istikrar programı, yeni kredi anlaşmalarının ön koşulu olarak kamu yatırımlarının planlı bir çerçevede yürütülmesini şart koştu. 1960 darbesi sonrası kurulan Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) işte bu koşulların ürünüdür.

Yeni rejim, planlamayı sadece bir teknik koordinasyon aracı değil, aynı zamanda devletin yeniden yapılanmasının simgesi olarak gördü. Cemal Gürsel’in “Ekonomik işler artık planlı bir çerçevede yürütülecek” sözü, dönemin ruhunu yansıtır. DPT’nin ilk strateji belgelerinde iki hedef öne çıkıyordu: Kamu iktisadi teşekküllerinin (KİT) yeniden yapılandırılması ve vergi reformu ile hem kaynak yaratılması hem de özel yatırımların yönlendirilmesi. Amaç, üretimi çeşitlendiren, sanayiye dayalı bir büyüme........

© Evrensel