Kapitalizmin alışveriş ayini: ‘Kara Cuma’ |
Kasım ayında tüm dünyada alışveriş çılgınlığı yine doruk yaptı. ”Efsane Kasım”, “Şahane Cuma” ya da dünyadaki adlandırılması ile “Black Friday-Kara Cuma” kapitalist sistemin alışveriş ayinidir aynı zamanda.
Ekonomik veriler, bu kitlesel histerinin boyutlarını gözler önüne seriyor. Adobe Analytics verilerine göre, sadece Amerika Birleşik Devletleri’nde 2023 yılı Kara Cuma gününde çevrim içi harcamalar 9.8 milyar dolar seviyesine ulaşarak rekor kırdı. Bunu takip eden “Siber Pazartesi” (Cyber Monday) harcamaları ise 12.4 milyar doları bulmuş. Küresel ölçekte bakıldığında, Salesforce verileri 2023 yılında “Siber Hafta” boyunca küresel çevrim içi satışların 298 milyar dolara ulaştığını göstermekte ki bu rakamlar, birçok gelişmekte olan ülkenin yıllık gayrisafi yurt içi hasılasından (GSYİH) daha fazla. Bu devasa para akışı, ihtiyaç duyulmayan ürünlerin, psikolojik manipülasyon teknikleriyle (kaçırma korkusu gibi) kitlelere satılmasıyla gerçekleştiriliyor.
“Kara Cuma” adlandırmasının nereden çıktığına dair birkaç farklı görüş var. Tarihsel olarak bu terimin ilk kullanımı 1869 altın krizi olarak adlandırılan ABD altın piyasasının çöküşü ve birçok kişinin iflas etmesine dayanıyor. Terim, ABD’de 1950’li ve ’60’lı yıllarda Philadelphia kentinde, Şükran Günü’nden sonraki cuma günü geleneksel olarak oynana Kara Kuvvetleri-Deniz Kuvvetleri (Army-Navy) futbol maçı öncesinde şehre akın eden turist ve alışverişçiler için kullanılmış. Kentin polisi, trafiğin kilitlendiği, kaldırımların insan seline döndüğü, mağaza hırsızlıklarının doruk yaptığı bugüne kendi aralarında “Kara Cuma” demişler.
İşin bir başka boyutu ise perakendecilerin bu günlerin “kara” olarak adlandırılmasından duydukları rahatsızlık sonucu ortaya çıkmış. “Kara” kelimesinin borsanın çöküşünü, felaketleri, olumsuzlukları çağrıştıran negatif etkinin kırılması için bir muhasebe terimi devreye sokulmuş. Eski muhasebe kayıtlarında zararlar kırmızı mürekkeple, kârlar ise siyah mürekkeple........