Bir zamanlar herkesin tarih hakkında konuştuğu ama arşivlerin susturulduğu bir ülkeydi Türkiye. O arşiv kapalı, bu arşiv sansürlü, falancasına gir girebilirsen…
Mehmet Genç hoca arşive giriş izni istediğinde “Gerek görülmemiştir” diye garip bir cevap aldığını söylemişti.
Şimdi Devlet Arşivleri’nde milyonlarca belge dijital olarak okunabilir halde; gizliliği kaldırılan belgeler internette cirit atıyor; hususi arşivler bile yer yer gün yüzü görmeye başladı. Hatta gizlilik dozu en yüksek olması gereken Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) bile arşivinden 20 kadar belgeyi paylaşmakta mahzur görmedi.
Demek ki artık arşivler suskun değil. Lakin bu defa da okuyan hak getire. Akademisyenler zülf-i yâre dokunmamaya azami itina gösteriyor. Cemil Koçak’ın bir kitabına koyduğu isimle “Geçmişiniz itinayla temizlenir”. Şimdi bu noktadayız. Arşivler yedi kat mahzen altında değil ama “bilim rahipleri” onları kitabına uydurma mesleğini icra etmekte. Yeter ki din bâki kalsın.
Bizim de elimiz armut toplamıyor sonuçta. Öyleyse bir belge de biz aşk edelim tarihin makyajlı yüzüne.
Ankara’da bulunan Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü (TİTE) arşivinde rastladığım bir Osmanlıca belge son derece ilginçti ama bugüne kadar nedense fark edilmemişti. Sanırım tasnif edenler de farkında değildi.
Belge 1932-33 yıllarına ait. Türkçe Ezan uygulaması yeni başlamış. Üstelik 1932 Dünya Güzellik Kraliçesi Keriman Halis de toplantıya katılmış.
İstanbul’da Kalamış Koyundaki Belvü Gazinosu’na belli ki planlı gelen Mustafa Kemal Paşa burada halka hitap etmiş ve onlara Türkçe Ezan uygulaması hakkında ne düşündüklerini, hoşnut değilseler bunu serbestçe açıklamalarını istemiştir, hem de ısrarla. Uzun süren sessizliği 65 yaşlarında bir kişinin çıkışı bozmuş. Bu ismi belgeye geçirilmeyen kişinin uygulamanın laiklik ilkesine aykırı olduğu cümlesine Gazi lafı uzatmadan, kestirme bir cevap vermiş ve ardından kadehini kaldırarak eğlenceye devam edilmesini işaret etmiştir.
İki buçuk sayfalık bu eski yazı (Osmanlıca) tutanağı kim kaleme almıştır? Bilmiyoruz. O tarihlerde Gazi’nin gittiği yerlerde (mesela okullarda) yaptığı konuşmaları kaydeden birileri mutlaka bulunurdu. Bunlar ilgili kurumlara teslim edilirdi. Kurulduğu 1942 yılında resmi veya özel arşivlerden ilgili ilgisiz bir sürü evrak Afet İnan’ın nüfuzu sayesinde TİTE’de toplanmıştı.
İşte aşağıda ilk kez okuyacağınız bu tutanak metni sayesinde hem Türkçe Ezan uygulamasına dair şaşırtıcı bir detaya vakıf olacak, hem de Mustafa Kemal’in kendisine halk içinde itiraz edildiğinde ne derece nazikane bir tepki verdiğine şahit olacaksınız. Ezan meselesinin detaylarına girmeden meseleyi tamamen “ilan” boyutunda değerlendirmesi ve Türkçe kanununa dayandırması ise dinî tartışmaya girmek istememesi şeklinde görülebilir. Dahası ikinci bir Menemen hadisesi yaşanmaması için yapılacak reformlarda halkın görüşünü........