Jonathan Israel’in The Expanding Blaze’ini okurken Benjamin Franklin’in Gaetano Filangieri’nin La Scienza della legislazione’sini (1780) karıştırdığını öğrendim. Flangieri Amerikalılara görev vermiş çünkü «…agli occhi dell’universo il sacro dovere di esser più savi, più moderati e più felici de tutti gli altri popoli» diye yazmış. Buradaki terimler şaşırtıcı gelebilir; değildir. Moderati’den kastı dört temel erdemden Temperance (ölçülülük; kendine hâkimiyet) olsa gerektir; Prudence daha uzak bir yorum ve Philadelphia üzerine yazdıklarına tam uymuyor. Ancak zorlanırsa o şekilde de yorumlanabilir çünkü Prudence temel erdemdir ve Practical Reason anlamında genel geçer de kullanılabilir. Savi elbette hikmetten bahsediyor; bunu “akıl ve hikmet” olarak tamamlamak mümkün. Felici olmalarına gelince… İktisatçılar bazen unuturlar; fayda fonksiyonu (utility function) olarak öğrenilen şeyin ilk adı felicity’dir. Utilitaryen bir dünyada yaşandığını unutmayalım. İlla Benthamite sürümünde olmak zorunda değil. Flangieri’nin “genç Bentham” ile yazışıp yazışmadığını bilmiyorum. Sonuç nedir? Amerikan devrimine evrensellik yükleniyor. Amerikalılar dünyaya örnek olmalıdır. Buna benzer bir noktaya ABD Supreme Court Justices tarafından -ve diğer önemli hukukçular- yazılanları ve hukuk dergilerini kurcalayarak dolambaçlı bir yoldan ulaşmıştım. Yani Alexis de Tocqueville’in bir ayrık otu olmadığı tespitini içeren bir bakışa… Bu arada konunun bizde ilgi çekmemiş olmasını 1960-1980 arası ‘yeni entelektüel uyanışın’ gecikmiş bir SSCB etkisiyle damgalanmış olmasına bağlayabilirim. Elbette Çin ve Latin Amerika da var ama “modelin” Rus devrimi -Fransız devrimi de işte “burjuva devrimi” olarak- olduğu ortada. Eşit derecede önemli gördüğüm şudur; eski entelektüeller –ki daha derin idiler- Fransa ve Rusya, bazen de Almanya üzerinden düşünüyorlardı. Robert College’in ve sonradan ODTÜ’nün varlığına rağmen ABD kaynaklı bir zihinsel etkilenme uzun süre çok önemli olmamış görünüyor.

Şimdi Black Mirror’u örnek verdiğim konuyu biraz açayım. Konu eskidir. Konu katılım ve demokrasi ilişkisidir. Örnek olarak Millerand’ı alalım. 19. yüzyıl sonuna doğru güçlenen sendikal ve siyasi işçi........

© Ekonomim