Geçen yazıda ‘’Devletsiz Hukuk’’ yaklaşımının biri hukukçu diğeri iktisatçı olan yaşayan iki temsilcisinin -John Hasnas ve Bruce Benson’ın- görüşlerine göz atmıştım. Bugün ise devletsiz hukuk öğretisinin hayatta olmayan öncü temsilcisinin, yani İtalyan düşünür Bruno Leoni’nin (1913-1967) bu konudaki görüşlerini kısaca gözden geçirmek istiyorum. (Kısmetse başka bir yazıda da Friedrich A. Hayek’in aynı konuya ilişkin teorisini ele almayı düşünüyorum.)
Önce şunu belirteyim: ‘’Devletsiz Hukuk’’ teriminin çağrıştırdığının aksine, Bruno Leoni siyasî görüşü itibariyle anarşist bir düşünür değildir. Başka bir ifadeyle, Leoni devletin meşruluğunu reddetmez. Ama onun başta ‘’hukuk’’ olmak üzere toplumsal fenomeni kavrayışı, izleyen anlatımdan sonra daha iyi anlaşılacağını umduğum üzere, Hayek’inki gibi, ‘’anarşist’’ olarak nitelenebilir. Her iki düşünürün de ‘’devletsiz hukuk’’ anlayışının merkezinde ‘’kendiliğinden düzen’’ paradigması yatmaktadır.
Bruno Leoni hukukun oluşumu ve mahiyeti hakkındaki teorisini ilk defa 1957 yılında bir seri konferansta ortaya koymuş ve bilâhare bu metinleri Freedom and The Law (1961) adlı kitabında bir araya getirmiştir. (Bu kitap tarafımdan Türkçeye çevrilerek 2020 yılında Özgürlük ve Hukuk adıyla yayımlanmıştır)
Leoni‘nin hukukun yapımı veya daha doğrusu oluşumu hakkındaki görüşü, yasama veya yasa-koyma (legislation) ile evrimci yoldan kural oluşumu arasındaki temel bir ayrıma dayanmaktadır. Onun da vurguladığı gibi, evrimsel hukuk oluşumu modern yasama faaliyetinden çok daha eskidir. Bruno Leoni yargıç-yapımı hukukla serbest piyasanın kendiliğinden düzeni arasında benzerlik kurmuştur; hatta ‘’piyasa ekonomisi ile içtihadî hukuk veya ’hukukçuların hukuku’ arasında benzerlikten daha fazlası vardır.’’ Modern dönemden önce hukuk esas itibariyle siyasî iradenin eseri olmayıp, kendi kendini düzenleyen ve kendi kendine yeten bir düzen oluşturuyordu. Bu hukuk hukukçular ve mahkemeler tarafından emsale dayanarak ve tedrici bir şekilde geliştirilmişti. Başka bir deyişle, hukuk ‘’yapılan’’ değil de ‘’keşfedilen’’ bir şeydi.
Bruno Leoni’nin hukukun evrimci ve adem-i merkezî bir şekilde kendiliğinden bir düzen olarak ortaya çıkmasındaki paradigmatik örneği klasik Roma özel hukuku ve İngiliz common law sistemidir. Leoni kendi hukuk........