“Efendiler, askerî harekâtı çapulculuktan, devlet kurup yönetmeyi, şunun bunun mâsum çocuklarını fidye dilenmek için dağlara kaldırmak haydutluğundan ibaret zanneden, şarlatanlıklarıyla, yaygaralarıyla bütün bir Türk vatanını bezdiren ve Türk milletinin Büyük Meclisi'ni kendileriyle uğraştıran utanmaz, haddini bilmez, küstah ve herhangi bir düşmanın, boğazı tokluğuna casusluğunu, uşaklığını yapacak kadar aşağılık ve bayağı yaratılışta olan bu kardeşleri, (Ethem ve ağabeyleri) ellerindeki bütün kuvvetler ve dayandıkları düşmanlarla birlikte yola getirmek ve ortadan kaldırmak suretiyle, inkılâp tarihimizde, etkili bir ibret örneği vermek zarurî görüldü.” (Atatürk, Nutuk)

31 Ağustos 2015’te Bandırma Emreköy’de Çerkes Ethem anıldı. Balıkesir AKP İl Başkanı, x hesabından yaptığı açıklamada, “Çerkes Ethem Bey’i, Kuvayı Milliye kahramanlarımızı ve aziz şehitlerimizi rahmet ve minnetle andık…” dedi. Böylece Kurtuluş Savaşı’nda isyan edip Türk ordusuna karşı savaşan ve Yunan tarafına geçen Ethem, Kuvayı Milliye kahramanlarıyla ve Kurtuluş Savaşı şehitleriyle bir tutuldu.

Henüz düzenli ordunun kurulmadığı dönemde, Kasım 1920’ye kadar, Anzavur, Adapazarı, Düzce, Bolu ve Yozgat ayaklanmaları Ethem’in Kuva-yı Seyyare adlı kuvvetlerince bastırıldı. Ancak Ethem ve ağabeyleri bu sırada TBMM’yi tanımayarak kendi kafalarına göre hareket ettiler. Halk üzerinde baskı kurdular. Suçlu buldukları kişileri kendileri cezalandırmak istediler.

Ethem ilk olarak Mayıs 1920’de İstanbul Hükümetine ve işgal komutanlarına sadakatini sunmak için padişaha gizli mektuplar yazdı.

Daha sonra İkinci Yozgat İsyanı’nı bastırması istendiğinde isteksiz davrandı. İsyan sonrasında ise Ankara Valisi Yahya Galip Bey’i idam etmek istedi. Mustafa Kemal Paşa bu isteği reddedince Mustafa Kemal Paşa’ya karşı saldırgan tutum içine girdi.

Ethem, Yunan ilerleyişine karşı düzenli ordu kurulunca bu orduya katılmayı reddetti. Bunun üzerine milisleri için kurulan maaşlı seyyar jandarmalığı da kabul etmedi. Fahrettin (Altay) ve Refet (Bele) Bey’in komutanlıktan alınmasını istedi.

Düzenli ordunun hazırlık çalışmaları devam ederken Mustafa Kemal Paşa ve İsmet Paşa karşı çıkmasına rağmen Ethem’in ve Ali Fuat Paşa’nın isteğiyle Gediz’deki Yunan tümenine saldırıldı. Ancak Ethem’in Kuvayı Seyyaresi görevini yapmayınca taarruz başarısız oldu.

9 Kasım 1920’de Batı Cephesi Komutanlığı’na getirilen Albay İsmet Bey, Ethem’in kuvvetlerini de düzenli orduya bağlamak istedi. 27 Kasım 1920’de Kuva-yı Seyyare komutanlarından Çerkez Ethem’in ağabeyi Yüzbaşı Tevfik “Batı Cephesi Komutanlığı’nı tanımadığını” bildirdi.

9 Aralık 1920’de Ethem, Demirci Efe’yi, birlikte isyana teşvik etti. Mustafa Kemal Paşa, Ethem’i ikna etmek için çok uğraştı. Kendisi Ethem’le bizzat görüştü. Üç kez heyet gönderdi. Ancak girişimleri sonuçsuz kaldı. 29 Aralık 1920’de Ethem, bir telgrafla TBMM’ye hakaret etme cüretini bile gösterdi. Buna karşın Ethem’e yeni bir heyet gönderildi ve ikna edilmek istendi. Ancak bu girişim de sonuçsuz kaldı. Bunun üzerine TBMM Hükümeti, Ethem ve ağabeylerinin isyan ettiklerini duyurdu. 30 Aralık 1920’de Ethem kuvvetleri TBMM ordularına karşı savaş düzeni aldı. Düzenli ordu birlikleri Kütahya’ya girdi. Ethem, Gediz’e çekildi.

Yunan tarafına geçen Ethem’in muhtemel saldırısına karşı gerekli önlemlerin alınması hakkında

Ethem, 2 Ocak 1921’de İstanbul Hükümeti’ne telgraf çekerek Ankara’ya karşı mücadele için yardım istedi. Bu arada Yunanlara da haber gönderip anlaşmak istediğini bildirdi. (Türk İstiklal Harbi, s. 86) 2 Ocak 1921’de Ethem, Yunanlarla bir protokol imzaladı. Uşak’taki Yunan komutanla imzalanan protokol gereğince Ethem, TBMM ordusunu Eskişehir’den güneye, Kütahya üzerine çekecekti. Yunan ordusu 6 Ocak 1921’de Bursa ve Uşak yönünden Eskişehir’e hareket ettiğinde TBMM ordusu iki ateş........

© Cumhuriyet