menu_open Columnists
We use cookies to provide some features and experiences in QOSHE

More information  .  Close

Atatürk’ün temelini attığı fabrika: İPEKİŞ

47 23
22.01.2025

"İpekiş Fabrikasında gördüklerimden çok sevinç duydum."

Gazi Mustafa Kemal (19 Ocak 1933)

92 yıl önce, 19 Ocak 1933 tarihinde, Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Atatürk Bursa’ya giderek İpekiş Dokuma Fabrikası’nı ziyaret etti. 20 Ocak 1933 tarihli Cumhuriyet gazetesinin haberine göre; Atatürk “…Otomobille İpekiş Dokuma Fabrikası’na gittiler. Burada fabrikanın hemen bütün dairelerini dolaşarak nasıl çalışıldığını yakından gördüler. Fabrikanın müdürü ve mütehassısları tarafından verilen izahatı alaka ile dinlediler. Müdürlük odasında bir müddet dinlendiler ve bu sırada gerek refakatlerinde bulunan İktisat Vekili Celal Beyefendi, gerek fabrika müdürü Reşat Beyler fabrikanın kuruluşundan beri yaptığı işler, geçirdiği tekâmüller, satış teşkilatı, amele (işçi) vaziyeti üzerinde görüştüler. Başlangıçta ecnebi (yabancı) mütehassıslar da çalıştıran fabrika, bugün hepsi Türk olan genç ve çok değerli mütehassısların elindedir. İşçiler, Bursalıdırlar. Ve daha İş Kanunu çıkmamış olmasına rağmen günde 8 saat çalışmaktadırlar. İpekiş kumaşları ağırlaştırıp güzelleştiren modern tesisatı, Balkan memleketlerinde eşi bulunmayan ve Avrupa’nın belli başlı dokuma merkezlerinden pek azında bulunan işleri ve mükemmel bir derecededir. Reisicumhur Hazretleri ayrılırken fabrikanın anket defterine şu cümleyi yazdılar: ‘İpekiş fabrikasında gördüklerimden çok sevinç duydum.’ Gazi Hazretlerinin fabrikayı ziyaretleri filme de alınmıştır.”

Gazi Mustafa Kemal Atatürk, 1933 yılındaki bu ziyaretten yaklaşık 8 yıl önce, günümüzden yaklaşık 100 yıl önce, 1 Ekim 1925’te, Bursa İpekiş Fabrikası’nın temelini bizzat kendi elleriyle atmıştı.

Bugün, Türkiye Cumhuriyeti’nin ulusal sanayiye öncülük eden ilk ipekli ve yünlü kumaş fabrikası ve Türkiye’nin ihracat yapan ilk işletmesi İPEKİŞ’in ilham veren öyküsünü anlatacağım.

1922 yılının sonunda Kurtuluş Savaşı kazanıldı. 1923’te Lozan Barış Antlaşması imzalandı. Böylece, Türkiye’nin kaderini değiştiren çok büyük bir askeri ve siyasi zafere imza atılmış oldu. Ancak Başkomutan ve TBMM Başkanı Gazi Mustafa Kemal Atatürk, “Siyasi, askeri zaferler ne kadar büyük olursa olsun, ekonomik zaferlerle taçlandırılmazlarsa kazanılacak başarılar yaşayamaz ve sürekli olamaz” diyerek kazanılan askeri ve siyasi zaferi ekonomik zaferlerle taçlandırmak (tamamlamak) için çalışmaya başladı. Bu amaçla 1923’te İzmir İktisat Kongresi’ni düzenledi. İzmir İktisat Kongresi’nde Türkiye’de gerekli alanlarda sanayi yatırımlarının yapılmasına ve devletin bu yatırımları yapacak sanayicileri desteklemesine karar verildi. Osmanlı’nın küllerinden doğan “yeni Türkiye”nin yeni fabrikalara ihtiyacı vardı. Çünkü Osmanlı’dan Cumhuriyete güçlü bir sanayi mirası kalmamıştı; kalanlar da daha çok yabancıların elindeydi.

İzmir İktisat Kongresi’nden ve Cumhuriyetin ilanından sadece iki yıl sonra, 1925 yılında, Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün önerisi ve teşvikleriyle Bursa’da, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ipekli ve yünlü kumaş fabrikası İpekiş’in kurulmasına karar verildi.

Fabrika Bursa’da kurulacaktı. Çünkü Bursa yüzyıllardır dokumacılıkta özellikle ipekli dokumacılıkta gelişmiş bir kentti. Bursa’da ilk filatür fabrikası 1838’de, ilk dokuma fabrikası da 1909-1910’da açılmıştı. Osmanlı’dan Cumhuriyete geçilirken Bursa’da çeşitli boyutlarda çeşitli dokuma fabrikaları vardı.

Savaştan yeni çıkmış, borçlu Türkiye Cumhuriyeti’nde, İzmir İktisat Kongresi’nde söz edilen sanayi yatırımlarını yapabilmek için ulusal sermayeye, bunun için de ulusal bankalara ihtiyaç vardı. Bu amaçla Atatürk, 26 Ağustos 1924 tarihinde İş Bankası’nı kurdu. Cumhuriyet hükümeti, devletin sanayicilere destek olması için 15 Haziran 1927’de Teşviki........

© Cumhuriyet

Get it on Google Play