31 Mart 2024 seçimleri AKP iktidarının büyük yenilgisi ile sonuçlandı. Sadece çok sayıda belediye kaybetmediler iktidara geldikleri 2002 yılından bu yana, 21 yıl sonra ilk kez bir seçimde ikinci parti haline geldiler. Oyları mutlak ve oransal olarak düştü. Ülkenin büyük şehirlerinden adeta silindiler. Nüfus temsili ve gayrisafi yurt içi hasılaya katkı açısından ciddi kayba uğradılar. Kuşkusuz demokraside herkesin oyu eşittir ama bu seçim gençlerin ve kentlerin belirgin biçimde siyasal iktidardan uzaklaştığını ortaya koydu.
ASIL SEBEP EKONOMİ
Peki ne oldu da kaybettiler? Nasıl kaybettiler? Kuşkusuz seçimler gibi toplumsal-siyasal dönüm noktalarını tek bir nedenle açıklamak doğru olmaz. Seçim sonuçları üzerinde bir dizi toplumsal, siyasal ve ekonomik değişkenin belirleyici olduğu çok açık. Ancak bu nedenler arasında bir önem sıralaması yapmak mümkün. Bu seçimlerde AKP’nin ekonomi politikalarında somutlaşan neoliberalizm kaybetti, vatandaşı yoksullaştıran ekonomik ve sosyal politikalar kaybetti, hukuksuzluk kaybetti, hoyratlık ve kibir kaybetti. Yoksulluk, adaletsizlik, hoyratlık ve kibir karşısında geniş bir ekmek haysiyet ittifakı, bir incinenler ittifakı oluştu. Seçmenlerin bir bölümü sandığa gitmedi. Gidenler de oylarını CHP’de birleştirerek AKP’nin kaybetmesine yol açtı.
Seçimleri kaybetmelerinin çok sayıda nedeni var ama asıl neden ekonomidir. Boş tencere iktidarın kaybetmesine yol açmıştır. Tek değil ama en önemli etken ekonomidir. AKP’nin 31 Mart 2024’te yaşadığı yenilgiyi anlamak için biraz geçmişe gitmek lazım. 31 Mart 2024 seçimleri pek çok açından Mart 1989 yerel seçimleri ve onun devamı olan Ekim 1991 genel seçimleri ile 2002 genel seçimlerine benziyor. Bu seçimlerde de benzer sonuçlar ortaya çıkmış siyasi iktidarlar sandığa gömülmüş ve bir devir kapanmıştı.
Mart 1989’da yapılan yerel seçimlerde Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) yaklaşık yüzde 29 oy almıştı. 1983’ten beri iktidarda olan Anavatan Partisi (ANAP) ise 1984 yerel seçimlerine göre yaklaşık 20 puan gerileyerek yüzde 22 oy almıştı. 1989 seçimlerinde SHP İstanbul, Ankara ve İzmir başta olmak üzere 39 belediye başkanlığı kazanmıştı. Bu seçimler ANAP ve Özal için sonun başlangıcı olmuş ve 1991 genel seçimlerinde ANAP merkezi iktidarı da kaybetmişti.
1989 VE 2002 GİBİ
1989 ve 1991 seçimlerinde ANAP’ın kaybetmesinin asıl nedeni yoksullaşma ve ücretlerin düşmesi idi. 24 Ocak 1980 ekonomik politikaları/kararları ile başlayan ve 12 Eylül 1980 askeri darbesi ile sıkı biçimde uygulanan ve mimarının Özal olduğu neoliberal politikalar (kemer sıkma politikaları) işçilerde, dar gelirlilerde büyük tepki yarattı ve bu tepki başka nedenlerle de birleşince ANAP kaybetti ve bir süre sonra da siyaset sahnesinden silindi. 1989 yerel seçimlerine eşlik eden Bahar Eylemleri dönemin toplumsal tepkisini ortaya koyan bir dönüm noktasıydı. 1989 seçimleri yakın tarihimizde boş tencerenin gücünü ortaya koyan ilk seçimdir. ANAP 1980’lerde neoliberal politikalarla yarattığı yoksulluğu, sosyal yardımlarla, sosyal yardım bağımlılığını artırarak çözmek istemiş ancak başarılı olamamıştı.
1989 ve 1991 seçimleriyle ülke kısmen 12 Eylül rejiminden çıktı ancak 24 Ocak ve 12 Eylül’ün yarattığı tahribat siyaset ve ekonomide devam etti. 1990’lı yıllar koalisyon hükümetleri, siyasal istikrarsızlık, kemer sıkma politikalarının tekrarlanması girişimleri ile geçti. Bir yandan SHP’nin yerel yönetimlerdeki başarısızlıkları öte yandan SHP, DSP ve CHP yarılması nedeniyle 1994 seçimleriyle başka bir süreç başladı. 1994 yerel seçimlerinde Refah Partisi (RP) (şimdi Yeniden Refah Partisi’nin -YRP- yükselişinde olduğu gibi) bir yandan ANAP’ın yarattığı yoksullaşmaya öte yandan SHP belediyelerindeki hatalara duyulan tepkiden ama en önemlisi karşısındaki cephenin parçalanmış olmasından dolayı İstanbul’da yüzde 25, Ankara’da yüzde 27 oyla büyük şehir belediyelerini kazandı. Seçmenin dörtte birinin oyuyla Türkiye’nin ilk iki metropolünü kazandılar. Bu seçimler ile Refah Partisi’nin yükselişi başladı.
Ekonominin seçimler üzerinde belirleyici etkisini gösteren bir diğer seçim erken yapılan 2002 seçimleri oldu. 2001’de patlayan ekonomik........