Asgari ücret için günlerdir merakla beklenen tarih belli oldu. Asgari Ücret Tespit Komisyonu 10 Aralık 2024’te Çalışma ve Sosyal Güvelik Bakanlığında toplanacak. Kamuoyunda Komisyonun yeni asgari ücreti belirlemek için toplanacağı kanaati yaygın. Sanılıyor ki Komisyon toplanacak, Komisyonun 15 üyesi çatır çatır müzakere edecek ve bu müzakereler sonunda 2025 asgari ücreti belirlenecek. Aslında bu yaygın kanaatin çok haklı bir temeli var. Türkiye’de asgari ücret üç taraflı bir mekanizma olan Asgari Ücret Tespit Komisyonu tarafından belirlenmesi kanun hükmü. Asgari ücretin Komisyon tarafından belirlenmesi gerekir. Ancak kazın ayağı öyle değil!

Asgari ücret Anayasa’nın “Ücrette adalet sağlanması” başlıklı 55. maddesiyle Anayasal güvenceye alınmış bir sosyo-ekonomik hak. İş sözleşmesiyle çalışan bütün işçileri kapsayan asgari ücretin miktarı 4857 sayılı İş Kanununa göre Asgari Ücret Tespit Komisyonu kararı ile belirlenir. Karar Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girer. Komisyon kararları kesin olup değiştirilemez ve itiraz edilemez.

Dünyada farklı asgari ücret tespit yöntemleri var. Bunlardan biri asgari ücretin hükümet tarafından tek taraflı olarak belirlenmesi, ikincisi hükümet ve sosyal taraflar arasında müzakere yoluyla (üçlülük ilkesi) belirlenmesi ve son olarak da ulusal ve sektörel toplu iş sözleşmeleri yoluyla asgari ücret tespiti. Asgari ücretin üçlü müzakere ile belirlenmesi dünyada en yaygın asgari ücret tespit yöntemi.

Türkiye’de 1950’lerden bu yana asgari ücret üç taraflı (işçi, işveren, hükümet) bir yöntemle belirleniyor. 75 yıldır asgari ücret (başlarda yerel komisyonlar ve ardından ulusal düzeyde bir komisyon tarafından) belirleniyor. Bu nedenle asgari ücretin günümüzde de Komisyon tarafından belirleneceği kanaati çok yaygın. Geçmişte gerçekten de asgari ücret komisyonlar tarafından belirlendi. Kuşkusuz hükümetlerin ağırlığı oldu. Çoğu kez asgari ücreti hükümet-işveren ittifakı belirledi. Ancak asgari ücret fiilen Komisyonda tartışıldı ve Komisyonda kabul edildi. Geçmişte Komisyonda asgari ücret müzakere edilirdi. TÜİK (eski DİE) Komisyona asgari ücret tespitine yönelik harcama tutarlarını sunardı ve bunlar üzerinde kamuoyunda da tartışmalar olurdu. Hatta Komisyon müzakereleri çok zor geçerdi. Öyle ki 1969 yılında asgari ücret Komisyonun 11 ay 27 gün süren 37 toplantısı sonunda saptanabilmişti.

Asgari Ücret Tespit Komisyonunda beş hükümet, beş işveren ve beş işçi temsilcisi yer alıyor. İşçi ve işveren temsilcileri en çok üyeye sahip üst işçi ve işveren örgütleri tarafından (işçi temsilcileri Türk-İş ve işveren temsilcileri ise TİSK) saptanıyor. Komisyona DİSK ve Hak-İş katılamıyor. Böylece işçilerin önemli bir bölümünün Komisyonda temsili engelleniyor. Komisyon kararları kesin nitelikli olduğu için asgari ücret tespit sürecinde toplu pazarlık sürecinde olduğu gibi uyuşmazlık prosedürü işlemiyor.

Asgari Ücret Tespit Komisyonu’nun yapısı 2018’e kadar hep iş kanunları ile saptandı. Asgari ücret iş kanunları ile düzenlendiği için bunu saptayacak komisyonun da İş Kanunu içinde yer alması kanun yapma tekniği ve yasama kalitesi açısından bir zorunluluk. Ancak 2018’de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi adıyla başkanlık rejimine geçilmesi sırasında sessiz sedasız bir biçimde Asgari Ücret Tespit Komisyonu ile ilgili önemli bir değişiklik yapıldı.

Asgari Ücret Tespit Komisyonu 10 Temmuz 2018’de yayımlanan 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (CBK) ile İş Kanunu kapsamından çıkarılarak Cumhurbaşkanlığı teşkilat yapısı içine alındı. 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 522. maddesinin (f) bendi........

© Birgün