Neoliberal paradigmanın çöküşü |
Son kırk yılda, dünya ekonomisinin hâkim ideolojisi neoliberal ekonomi paradigmasıydı. Serbest piyasanın kendi kendine denge sağlayacağı, devletin rolünün asgari düzeyde kalması gerektiği ve bireysel çıkarın toplumsal refahla örtüştüğü varsayımları, küresel ekonomi politikalarının temel direklerini oluşturdu. Ancak 21. yüzyılda arka arkaya gelen büyük krizler – 2008 küresel finans çöküşü, Kovid-19 salgını ve 2020’lerin yüksek enflasyon dönemi – bu doktrinin temel varsayımlarının hatalı olduğunu bir kez daha ortaya koydu.
Neoliberal doktrine göre enflasyonun temel nedeni aşırı talep ve genişleyici para politikalarıdır. Milton Friedman’ın parasalcı yaklaşımına göre “enflasyon her zaman ve her yerde parasal bir olgudur”. Bu teori, merkez bankalarının bağımsızlığı ve sıkı para politikalarının fiyat istikrarı için yeterli olduğu varsayımına dayanır.
Ancak pandemi sonrası dönemde yaşanan fiyat artışları bu çerçevenin yetersizliğini açıkça göstermiştir. Daha da çarpıcı olan gerçek şudur; Friedman ölümüne yakın bir tarihte iddia ettiği tezin geçersiz olduğunu itiraf etmişti. Kovid-19 salgını döneminde tedarik zincirindeki kırılmalar, enerji fiyatlarındaki şoklar ve jeopolitik çatışmalar – özellikle Ukrayna savaşı – enflasyonun temel belirleyicisi olmuştur. Dolayısıyla fiyat artışları parasal genişlemeden değil, arz yönlü kısıtlamalardan kaynaklanmıştır. Buna rağmen neoliberal çerçeveye sıkı sıkıya bağlı kalan merkez bankaları, faiz artışlarını tek çözüm olarak benimsemiş; bu ise talebi baskılayarak üretim ve yatırım kapasitesini zayıflatmıştır. Enflasyonun arz yönlü karakteri göz ardı edildiğinde, ekonomi durgunlukla fiyat istikrarı arasında sıkışır. 2024 sonrasında petrol fiyatlarının düşmesi, lojistik maliyetlerin azalması ve tedarik zincirinin normalleşmesiyle enflasyonun gerilemesi, parasal sıkılaştırmanın değil, arz koşullarının iyileşmesinin belirleyici olduğunu göstermiştir. Dolayısıyla neoliberal “talep kısıtlamasıyla fiyat istikrarı” reçetesi, günümüzün karmaşık küresel ekonomisinde geçerliliğini yitirmiştir.
Neoliberal ideoloji, devletin ekonomideki varlığını bir tehdit olarak görmüş;........