Kıbrıs'ta çözüm arayışları: Tarihî haklar, Doğu Akdeniz jeopolitiği ve Türkiye ile bütünleşme tartışması |
Kbrs, Mavi Vatan doktrini asndan yalnzca deniz yetki alanlaryla deil, Dou Akdeniz'de ortaya kan enerji koridorlar ve yeni ittifak alaryla da belirleyici konumdadr. Blgedeki doal gaz rezervleri, aday kresel enerji jeopolitiinin odana yerletirmi; bu durum ABD, Fransa, srail ve Yunanistan gibi aktrlerin blgede asker ve ekonomik varln artrmasna yol amtr. Bylece Dou Akdeniz, enerji, deniz hukuku ve asker ittifaklarn kesitii yeni bir rekabet alanna dnmektedir. Bu balamda TrkiyeKKTC ilikisi yalnzca gvenlik deil, deniz yetki anlamalar, enerji paylam ve blgesel diplomasi asndan da stratejik bir ortaklk nitelii tamaktadr.
Dr. Mustafa Berat Keskin/ Trk Alman niversitesi
Osmanl Devleti Kbrs' fethetmeden nce ada, Venediklilerin hkimiyetinde olup Dou Akdeniz'de adeta bir korsan ss olarak kullanlmaktayd. Kbrs'tan hareket eden gemiler Osmanl ticaret gemilerine ve hac kafilelerine saldrarak blgedeki gvenlii ciddi biimde tehdit ediyordu. Bu durum zellikle 16. yzyln ortalarndan itibaren Kbrs' Osmanl asndan daha stratejik bir konuma getirdi. Ayrca, Venediklilerin ada halkna uygulad baskc ynetim ve ar vergiler 1562'de bir isyana yol am, bu gelime Osmanl mdahalesi iin uygun bir ortam hazrlamt. 1570 ylna gelindiinde, Lala Mustafa Paa ile Piyle Paa komutasndaki Osmanl ordusu Kbrs' fethetmek zere harekete geti. lk olarak Limasol, Larnaka ve Lefkoa ele geirildi ve bylece ada byk lde Osmanl hkimiyetine girdi. 1571 Austosunda Magosa'nn da alnmasyla fetih tamamland. Venedik ise adann Osmanl Devleti'ne geiini ancak 1573'te yaplan antlamayla resmen kabul etmek zorunda kald.
1571'den 1878'e kadar, yaklak 307 yl boyunca Kbrs Adas Osmanl egemenliinde kald ve Dou Akdeniz'de gvenli bir liman konumuna geldi. 1878'e gelindiinde ise, Berlin Kongresi ncesinde Osmanl Devleti'nin Rusya karsnda ald yenilgiden yararlanan ngiltere, adann geici olarak kendisine devredilmesi karlnda baz taahhtlerde bulundu. Buna gre, Rusya Osmanl Devleti'nin Asya'daki topraklarna—zellikle Kars, Ardahan ve Batum gibi blgelere—el koymaya teebbs ederse, ngiltere Osmanl'y savunacakt. Bylece ada, teorik olarak Osmanl'ya ait grnse de, ynetim 4 Haziran 1878 tarihli Kbrs Konvansiyonu ile fiilen ngilizlere brakld. ngiltere, ksa sre iinde adadaki Osmanl hukukunu snrlamaya balayacakt; tapular ve vakf mallar zerinde tasarrufta bulunarak mdahalelerde bulundu. Bu srete Rumlar da vakf ve devlet arazilerini ele geirmeye yneldi. Osmanl Devleti'nin Birinci Dnya Sava'na Almanya'nn yannda katlmas zerine ise, ngiltere 5 Kasm 1914'te Kbrs' tek tarafl olarak ilhak etti.
Uluslararas politikada gerilim alan
1923'te imzalanan Lozan Antlamas ile Trkiye, Kbrs'n ngiltere tarafndan ilhakn tanmak zorunda kalmt. Bu durum Trkiye'nin Dou Akdeniz'deki konumunu zayflatrken, Yunanistan tarafndan yeni bir jeopolitik frsat olarak deerlendirildi. stelik Yunanistan, Ege Denizi'ndeki birok aday da byk devletlerin desteiyle ve ciddi bir atma yaanmadan igal etmiti. Oysa bu adalar, Osmanl tarafndan Yunanlardan deil, Venedik ve Ceneviz gibi Latin devletlerinden uzun ve zorlu savalar sonucunda alnmt. Buna ramen Yunanistan, elde ettii bu avantajlar Kbrs'a ynelik yeni talepler iin bir basamak olarak kullanmaya balayacak ve bylece Kbrs meselesi uluslararas politikada yeni bir gerilim alan haline gelecekti.
Adada giderek glenen Yunan propagandas ve 1931'de patlak veren ENOSS (Yunanistan'a balanma) yanls ayaklanma, Trklerin Kbrs'taki gelecei asndan ciddi bir tehdit olduunun ilk gstergesiydi. 1950 ylnda Bapiskopos III. Makarios'un nclnde yaplan ENOSS plebisiti ise bu srecin devam niteliindeydi. 1955'te, Yunan asll subay Georgios Grivas'n liderliinde ENOSS idealini gerekletirmek amacyla EOKA adl Rum yeralt/terr rgt kuruldu. Bu gelime karsnda ise Trkler, gvenliklerini salamak ve adadaki varlklarn korumak amacyla Trk Mukavemet Tekilat'n kurmulard. lerleyen srete Trklerin hedef alnd saldrlar, basklar ve zorla........