Cemal Kutay, İnönü'nün 1930 yılında Başvekil sıfatıyla yaptığı Rusya seyahati hakkında şu bilgileri verir: “Rusya gezisi, kafasındaki “devlet” fikrinde yeni gelişmelere yol açmıştı. Askerlikte savaş stratejisi plânları yapmak yatkınlığı içinde, Sovyetlerin beş yıllık sanayi plânlarını pek beğenmişti. Gerçekten, Ruslar beş yıllık sanayi plânı yaparak, endüstriye devlet olarak girmişler, birçok işler başarmışlardı. İsmet Paşa, memleketimizin sanayileşmesini özlemekteydi. Ancak bütçesi elverişsizdi; yeterli teknisyeni yoktu. Kurtuluş Savaşından beri Ruslarla dost olduğumuz için yardım görmek mümkündü. Nitekim, ziraat alanında, laboratuvarlarından ve teknisyenlerinden faydalanmış, Vosilov adlı bir Akademi Üyesinin başkanlık ettiği bir heyete topraklarımızın ıslahı konusunda bir rapor hazırlatmıştı. Bu rapor, her ne kadar kullanılmadan, belki de dikkatle okunmadan rafa kaldırılmış ise de, yine de sanayileşme konusunda Rusların fikirlerinden faydalanabilirdik!”
İsmet Paşa, konuyu Ruslara açar. Sanayileşme konusunda kendilerinden destek ister. Ruslar derhâl, Profesör Orlof başkanlığında bir heyeti Türkiye'ye gönderirler. Bu heyete Türk uzmanlar da katılırlar. Heyet, yurdu baştan başa dolaşır ve bir rapor hazırlar. 1932 yılında tamamlanan bu rapor, Birinci 5 Yıllık Plân'ın temel çizgilerini oluşturur.
İsmet Paşa Koyu Bir Devletçiliği Savunuyor!
İsmet Paşa, Rusya'dan, Sanayi Plânı fikrinden başka, “Devlet Eliyle Sanayileşme” fikrini de getirmiştir. Sonradan “Mutedil Devletçilik” olarak nitelendireceği bu fikir, ana sanayi dallarını devlet tekelinde tutuyordu. Hemen o yıllarda “Sanayi Plânlama Dairesi” kuruldu. Özel teşebbüs bir fabrika kurmak istiyorsa, önce bu daireye başvuruyor, kuracağı fabrika ve tesisin........

© Yeşilgiresun