Vargas Llosa’nın “Dünya Sonu Savaşı” romanını bu yılın ocak ayında inat edip okumuştum. Gerçekten inat ama! Sabredip 856 sayfayı bitirdim. Llosa, politik olarak berbat biri ama iyi bir yazar ve “Dünya Sonu Savaşı” da iyi bir roman, öyle ki hiçbir sayfasında “yeter artık” deyip elimden bırakamadım; ara sıra karakterleri bir kâğıda not alarak, zaman zaman da Google yardımına başvurarak Llosa’nın anlattığı isyanı anlamaya çalıştım.

1890’larda Brezilya’da gerçekleşiyor olay ve “Canudos Savaşı” olarak tarihe geçiyor. Aslında bir ayaklanma da değil; kimseye saldırdıkları yok. Bir tür ‘çileci vaiz’ olarak tanımlanabilecek Antônio Conselheiro’un çevresinde toplanarak Canudos kasabası ve çevresine yerleşen, ülkenin her tarafından yalınayak gelen binlerce müritlerle gitgide kalabalıklaşan bir tür ‘kafasına göre takılan bölge’ hikâyesi bu. Bizim sevgili yurdumuzun yürürlükteki yaklaşımları üzerinden bakılırsa eğer, adam şeriatçının önde gideni! O günlerde ilan edilen ve aslında yoksullar için monarşiye oranla zırnık değişiklik yaratmayan cumhuriyete ve (resmi nikâh gibi) laik uygulamalara karşılar, İsa’nın yolundan gidiyorlar, vs. vs…

Fakat her şey o kadar basit değil. Ülkenin her yanından gelen on binlerce yoksul insan, kendi kendini tecrit etmiş bir şekilde, zamanla neredeyse bir komünal yaşam inşa ediyor Canudos’ta. Paranın, sınıfsal hiyerarşinin olmadığı, bütün erzakların ve yaşam malzemelerinin topluluk depolarında toplanıp ortak yemekhaneler ve dağıtım noktaları yoluyla eşit bölüşüldüğü, hatta alışılmış olanın tersine, kıdemli ve rütbeli olanların daha az yemek yiyip daha kötü giyindiği ve -vücuduna dikenli tel sarmak gibi- ‘çileci’ tutumlar gösterdiği garip bir ‘İsa kardeşliği’ dünyası bu. Conselheiro desen zaten bildiğin “bir lokma bir hırka” yaşıyor; hatta lokma bile yok, sade hırka! Bir ayaklanma halinde olmadıkları halde devlet tarafından hedef alınmalarının sebebi de, bu yaşam biçimlerinin şöhreti ve mürit sayısındaki hızlı artış gibi görünüyor. İşe bu tarafından bakıldığında, Canudos ahalisi, üstüne üniforma giydirilmiş haydut ve tecavüzcülerden oluşan Brezilya ordusuyla kıyaslanamayacak bir ahlaki üstünlük seviyesinde duruyor ve bu durum, Canudos’a her gün yeni ‘hacı’ kafilelerinin katılmasına neden oluyor.

Canudos’ta bir park

Neyse işte, sonunda toplam dört askeri sefer yapılıyor Canudos’a. İlk üçünde topluluğun askeri dehaya dönüşmüş yetenekli askeri komutanları tarafından yenilgiye uğratılan ordu, dördüncüde on binlerce asker ve toplarla gelip kasabayı dümdüz ediyor; çocuklar dahil yaklaşık 30 bin kişiyi imha ediyor, bütün kadınlar tecavüze uğruyor ve Conselheiro’un kesilmiş kafası bir sırığın ucunda sergileniyor.

Böylece bir macera bitiyor. Ama tartışma bitmiyor tabii. Brezilya’nın en ünlü tarihçileri, Canudoslulara yöneltilen “Monarşist komplo” suçlamasının düpedüz yalan olduğunu, asıl monarşistler olan kentli beyazların bu ‘ayaktakımı’ndan iğrendiklerini ve asla ilişkilerinin olmadığını ortaya çıkarırken, bütün savaşın “yoksul zavallılara yönelik şerefsiz bir katliam olduğu” kanıtlarıyla belirleniyor.

Peki, sonra Cumhuriyet ne yapıyor? Bu satırları yazarken........

© Yeni Yaşam