Adını, Peru’daki bir kabilenin dili olan Quechua’cadan almış. Her dile bu adlandırmanın türevi olan sözcüklerle geçmiş. Ancak onların "batatas" dedikleri bitki aslında bizim bugün kullandığımız patatesin değil, ayrı bir ürün olan tatlı patatesin adıydı. And Dağları’nda 2800 m yükseklikte bulunan Chilca Kanyonu'ndaki bir mağarada yapılan kazılardan elde edilen arkeobotanik veriler ve radyokarbon tarihlemeleri, patatesin evcilleştirilmesinin MÖ 8 binler olduğunu göstermiş. İnka uygarlığının ‘resmi’ yiyeceği konumunda olan patatesin bulunduğu bölgeden dışarıya çıkışı 1532-1572 yılları arasında gerçekleşen İspanyol işgali sonucu olmuş.

İnka topraklarını ele geçiren İspanyol komutan Francisco Pizarro’nun ordusunda tarihçi ve botanikçi Pedro Cieza de Leon da vardı. Leon, 1553 yılında yazdığı Cronica del Peru kitabında Quito bölgesinde “küçük bakla” dediği fasulyeyi ve patatesi bulduğunu yazmış.

Pizarro, 1560 yılında tam tamına 99 yumruyu Avrupa’ya getirmiş ve İspanya Kralı II. Felipe’ye sunmuş…

Ayrıca İspanyol kronikçi (vakanüvis) Juan de Castellanos da 1537 yılında bu bitkiyle bugünkü Kolombiya topraklarında yürütülen bir harekat sırasında tanışıldığını ve bitkiye daha sonra Avrupa’da da olacağı gibi trüf mantarına olan benzerliğinden dolayı İspanyolca aynı anlama gelen ‘turmas’ adını verdiklerini belirtiyor.

Yani İnka’ların kutsal yiyeceği patatesi İspanyol sömürgecilerin 16. yüzyılda Avrupa’ya getirdikleri BİR GERÇEKTİR. Ancak Yeni Dünya’ya Avrupalılardan önce defalarca giden Çinlilerin patatesin kıtadan ayrılmasında bir önceliği olabilir. Ancak bu konuda bir bilgiye henüz rastlanamadı.

Patatesi 1590'da ilk olarak botanik (bitkibilim) literatürüne geçiren ve Latince adını veren İsviçreli botanikçi Gaspard Bauhin. Aynı zamanda tıp doktoru ve anatomi profesörü olan Bauhin 6 binden fazla bitki türünün tanımını, adlandırmasını ve sınıflandırmasını yapmış, bitkiler ve botanikle ilgili, adları Phytopinax (bitki katoloğu) ve Prodomus Tfieatri Botanici (botanik kataloğu) olan iki kitap yazmış. 1591’de Patlıcangiller (Solanaceae) familyasına ait olarak sınıflandırdığı bitkiye Latince “Solanum tuberosum” adını vermiş.

Patatesi Britanya’ya ilk getirenler arasında iki kişinin adı geçiyor: İngiltere kraliçesi I. Elizabeth himayesinde yolculuklara çıkan korsan ve kaşif Sir Francis Drake ve 1580’lerde Sir Walter Leigh’in firmasıyla Amerika’ya seyahat eden astronom ve matematikçi Thomas Harriot.

İngiliz şifacı John Gerard’ın Bitkilerin Tarihi (1597) kitabında ve İtalyan şifacı Pietri Andrea Mattioli’nin (1598) şifalı bitkiler kitabında ilk kez İngilizce “potato” adını kullandığını görüyoruz. Potato, And dilindeki “batata”, İspanyolca, “patata”dan İngilizce’ye uyarlanmış.

İtalya'ya daha doğrusu Papalık makamına da Pizarro aracılığıyla ulaşmış patates ve Papa da bu bitkiye bir isim vermesi için Viyana’daki botanik bahçesinin müdürü Carolus Clasius’u görevlendirmiş. Clasius bu bitkiyi trüf mantarına benzettiği için ona izafeten "taratufli" demiş bu ad zamanla Almanca’daki “kartoffel”e dönüşmüş.

Patatesle ilgili en eski tarif de bir Alman yemek kitabında karşımıza çıkıyor. Bohemya ve Macaristan’da çalıştıktan sonra saray aşçılığı yapan Marx Rumpolt’un Ein New Kochbuch (1582) kitabından bir tarif: “Toprak elmaları. Soyun ve küçük parçalara ayırın. Suda iyice kaynattıktan sonra bir kumaşın üstüne iyice bastırın. Küçük parçalar halinde domuz pastırmasıyla kızartın. Altına biraz süt ekleyerek lezzetlendirin…” (Fransızca’daki “pomme de terre” de “toprak elması” anlamına geliyor.)

Clasius'un Belçikalı sanatçı Philippe de Sevres’e çizdirdiği suluboya resim (1589), patatesin Avrupa’da çizilmiş ilk resmi olarak Belçika Anvers’deki Plantin-Moretus Müzesi’nde sergileniyor. 1601 yılında Clasius, Rararium Plantarum Historia adlı kitabında patatesin gastronomik özelliklerine de övgüler düzmüş.

Clasius aynı zamanda 1554’ün Kasım ayında Osmanlı ülkesine, Papalık temsilcisi olarak gönderilen Felemenk (Hollanda) asıllı Ogier Ghislain de Busbecq’in Avusturya ile Osmanlı Devleti arasında barış anlaşması imzalandıktan sonra 1562’de........

© Önce Vatan