Biz gazeteciler yazıda insanları konuşturmayı bilmiyoruz. Haberlerde, özellikle röportajlarda birçok insanla konuşuyoruz, ama onları kanlı canlı konuşturamıyoruz. Ya hiç söz vermiyoruz onlara, kendi anlatımız içinde eritiyoruz ya da ağızlarından çıkan her sözü uzun alıntılar halinde veriyoruz.

Yeni çıkan bir röportaj kitabı çok güzel diyalog örnekleriyle dolu: Turgut Çeviker’in derlediği Yoksul Evler (Kor Kitap). Akşam gazetesi için 1956’da çok çocuklu ailelerle yapılmış röportajlar var kitapta. Röportajları yapanlar: Orhan Kemal, Oktay Rifat, Melih Cevdet Anday, İsmet Yenisey, Remzi Tozanoğlu. Anday, bir yazısında (Gökyüzü Haritası, Everest Yayınları), bu röportaj dizisinin bazı bölümlerinin sansürlendiğini söylüyor.

Önce bir açıklama: Röportaj deyince soru-cevap metninden behsetmiyorum, Türkiye’de biraz böyle anlaşılıyor ve tanımlanıyor röportaj. Oysa röportaj bir konuyu ele alıp didikleyen, el verdiğince etraflıca anlamamız sağlayan metinlerdir. Kubbealtı Lugatı şöyle veriyor röportajın karşılığını: “Bir olayı araştırma, soruşturma şeklindeki gazete ve dergi yazısı.” Bu kitaptakiler de böyle; çok çocuklu aileler genellikle yoksul olduğu için yoksulluğun sergilenişi, dile gelişidir Yoksul Evler.

Yazarların dili sade, kimi zaman konuşur gibi. Ziyaret ettikleri kişilerle konuşurken de aynı sade, gündelik dil içindeler. Zaten röportajları yapanların üçü çok usta yazar, iki gazeteci de onlara kalem uydurmayı bilmiş. O zamanki gazetecilerimiz bugünkiler gibi itici, klişelerle dolu bir dille konuşmuyorlar mıymış ne.

Daha dikkat çekici olan, konu ettikleri insanların dilinin tazeliği, güzelliği. Bu kişilerin yoksulluk yüzünden doğru dürüst eğitim görmemiş oduklarını da hesaba katın. Kitabı okurken şu geldi aklıma: Acaba artık o tazelikle konuşamıyor muyuz, o diri ve duru dili neden kaybettik? Tamam, eğitimin kalitesi düştü falan, ama kabahati yine medyaya, gazetecilere yükledim ben. Kimse gazete, dergi okumuyor artık herhalde, ama televizyon seyrediyor milyonlarca insan, internette videolara bakıyorlar, haber dinliyor ya da okuyorlar. Bütün bunların dili berbat, çünkü gazetecilerimiz saçmasapan, çirkin, yanlış bir medya diliyle konuşup yazıyor. Sürekli çirkin bir dile, klişelere, kalıplara maruz kalan insanların dili de çürüyor belki. Neyse, bu başka ve geniş bir konu, belki de yanılıyorumdur, insanlarımız çok güzel konuşuyordur.

Bakın nasıl Oktay Rifat’ın dili, yedi çocuklu bir kadını konu ettiği........

© Diken